Ayvalık Ayazması, Türkiye’nin Balıkesir iline bağlı Ayvalık ilçesinde yer alan, Ortodoks kültürüne ait kutsal su yapısıdır. Bölgenin tarihsel ve dinî yaşamında önemli bir yere sahip olan ayazma, hem mimari özellikleri hem de kutsal suyu nedeniyle ziyaretçi çekmektedir.
Tarihçe
Ayazma kelimesi, Yunanca’da “kutsal yer” anlamına gelen “Hagiasma” teriminden türemiştir. Ayvalık Ayazması, Ortodoks Meryem Ana inancına bağlı olarak Panagia Phaneromeni adıyla anılmıştır. Bölgedeki anlatımlara göre, Meryem Ana’nın ikonasına 1852 yılında, 16 yaşındaki Evaggelini adlı bir kızın rüyası doğrultusunda yapılan kazılar sonucunda ulaşılmıştır. İlk ayazma 1867’de inşa edilmiş, 1890 yılında ise daha büyük bir yapı olarak yeniden inşa edilmiştir. Ayazma, 1920 yılına kadar bölgenin dinî yaşantısında etkin rol oynamış, 1922 sonrasında bölgenin demografik yapısının değişmesiyle önemini kaybetmiştir.
Mimari Özellikler
Ayvalık Ayazması, 391 metrekarelik bir parsel üzerinde yer almaktadır; 9x18 metre taban alanı ve 9,7 metre yüksekliğe sahiptir. Neoklasik üslupta inşa edilen yapı, prostylos plan tipindedir. Ana girişe korint başlıklı dört sütunla oluşturulan narteks aracılığıyla ulaşılır. Yapının güneydoğu ve kuzeybatı cephelerinde toplam sekiz adet vitraylı pencere bulunmaktadır. Beşik çatı örtüsüne sahip olan ayazmada Marsilya tipi kiremitler kullanılmıştır. İç mekânda, kaset döşeme şeklindeki tavan süslemelerinde akantus yaprağı motifleri yer almaktadır.
Yapının içerisinde bulunan havuz, kutsal suyun toplandığı alan olarak işlev görmüştür. İki aşamada inşa edilen havuza, 9 basamaklı bir merdivenle erişim sağlanır. Havuz çevresindeki nişlerde kutsal objeler sergilenmiş ve korunmuştur. Yapının cephe süslemeleri sarımsak taşı malzemeden yapılmış kapı ve pencere söveleri ile volütlü konsollardan oluşur.
Kültürel ve Dinî Önemi
Ayvalık Ayazması, özellikle 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında bölgedeki Ortodoks nüfusun dinî ihtiyaçlarını karşılamış ve kutsal suyu nedeniyle şifa dağıttığına inanılan önemli bir merkez olmuştur. Yapı, sadece yerel halk tarafından değil, aynı zamanda çevre bölgelerden ve Rumeli’den gelen hastalar tarafından da ziyaret edilmiştir. Ayazmada bulunan kutsal su, ziyaretçiler tarafından içilmiş ve hastalıkların tedavisi için kullanılmıştır.
