Aziz Vasil Katedrali (Rusça: Собо́р Васи́лия Блаже́нного; Pokrovsky Sobor), Moskova’nın merkezinde, Kızıl Meydan’ın güney ucunda yer alan ve Rus mimarisinin en ünlü anıtlarından biri olarak kabul edilen Ortodoks katedralidir. Çar IV. İvan (Korkunç İvan) tarafından Kazan (1552) ve Astrahan (1556) hanlıklarının fethi şerefine yaptırılmıştır. İnşası 1555’te başlamış, 1561’de tamamlanmıştır. Katedral, mimarları Postnik Yakovlev ve Barma’ya atfedilmektedir.

Tarihçe

Katedralin asıl adı "Hendekteki Meryem’in Şefaat Katedrali" dir. Bu ad, Rusya’nın zaferini Tanrı’nın himayesiyle açıklayan Ortodoks inancını yansıtır. Ancak yapı, halk arasında “Kutsal Aptal”  Aziz Vasili’ye atfen “Aziz Vasil Katedrali” olarak tanınmıştır. Aziz Vasili, 16. yüzyıl Moskova’sında yoksul bir ayakkabıcı çırağı iken “yurodivy” (Mesih için aptal/kutsal soytarı) geleneğini benimsemiş, zalimliği yüzüne karşı söylemesiyle tanınmış ve Çar IV. İvan’ın bile eleştirilerini sessizce kabullendiği bir figür olmuştur. 1552’de ölümü üzerine Kızıl Meydan’daki kiliseye defnedilmiş, 1588’de aziz ilan edilmiştir.

^{Aziz Vasil Katedrali'nin Kubbesi (pixabay)}

Mimar

Katedral, dokuz ayrı şapelden oluşur. Bunlardan sekizi zaferlerin simgesi olarak düzenlenmiş, ortadaki merkezi şapel ise “Meryem’in Şefaatine” adanmıştır. Her şapelin kubbesi farklı desen ve renkte yapılmış, böylece eşsiz bir bütünlük ortaya çıkmıştır.

• Kubbe düzeni: Soğan biçimli kubbeler Rus mimarisinin en karakteristik örneği olarak kabul edilir.
• Sembolik anlam: Sekiz yan kubbe, sekiz ayrı zaferi simgeler.
• Merkezi kule: Altın kaplı “sarımsak kubbe” ile taçlanır ve yaklaşık 65 metre yüksekliğe ulaşır.
• Perspektif: Yukarıdan bakıldığında kusursuz simetri görülür; yatay bakışta ise karmaşık ve düzensiz bir görünüm hâkimdir.

Başlangıçta tüm kubbeler altın kaplıydı; 17. yüzyılda renkli motifler ve geometrik desenlerle süslendi. Bu yenilik, yapıyı yalnızca dini bir merkez olmaktan çıkarıp Rus halk sanatıyla bütünleşmiş görsel bir simge haline getirdi.

Efsaneler ve Folklor

Katedral, tarih boyunca birçok efsane ile çevrilmiştir. Bunlardan en yaygın olanları:

• Mimarların kör edilmesi: Korkunç İvan’ın, yapının eşi benzeri yapılmasın diye mimarlarını kör ettirdiği rivayet edilir.
• Napolyon’un rüyası: 1812’de Moskova’ya giren Napolyon, katedrali o kadar beğenmiştir ki Paris’e götürmek istemiştir. Bu mümkün olmayınca yapının havaya uçurulmasını emretmiş, ancak çıkan yangın şiddetli bir yağmurla söndürülmüştür.
• Sovyet dönemi: 20. yüzyılda Sovyet yetkilileri katedralin yıkılmasını planladı, ancak mimar Konstantin Baranovsky ve kültür savunucuları sayesinde kurtarıldı.

Sanatsal ve Dini Bağlam

Katedral, Rus Ortodoks sanatının en önemli simgelerinden biridir. 15. ve 16. yüzyıllarda Moskova, ikon ressamlığının merkezi olmuş; Andrey Rublev gibi ustaların eserleriyle ikon kültürü doruk noktasına ulaşmıştır. Aziz Vasil Katedrali de bu ikonografik geleneğin bir yansımasıdır. Renkli kubbeler, Tanrı’nın göksel krallığını simgelerken, farklı şapeller zafer ve koruma temalarını yansıtır.

^{Kremlin’in ünlü kulelerinden Spasskaya Kulesi ve Aziz Vasil Katedrali-(pixabay)}

Modern Dönem

1929’da katedral kapatılarak sekülerleştirilmiş ve müze haline getirilmiştir. Sovyetler Birliği döneminde dini işlevini tamamen yitirse de, yapının sembolik değeri nedeniyle ayakta kalmıştır. 1990 yılında Kremlin ve Kızıl Meydan ile birlikte UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilmiştir.

Günümüzde katedral, Moskova’nın ve Rusya’nın en tanınan simgelerinden biri olup, Batı medyasında çoğu kez Kremlin Sarayı ile karıştırılmaktadır. Her yıl milyonlarca turistin ziyaret ettiği bu yapı, hem dini hem kültürel hem de sanatsal açıdan Rus kimliğinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.