Belgrad Bayraklı Camii, Sırbistan’ın başkenti Belgrad’da yer alan ve Osmanlı’nın Balkanlar’daki uzun hâkimiyet sürecinden günümüze ulaşabilmiş nadir yapılardan biridir. 16. yüzyılda inşa edilen cami, mimarisi ve kültürel sembolizmi ile Türk-Osmanlı mirasının Belgrad’daki en önemli temsilcisidir ve Belgrad’da ayakta kalan tek Osmanlı camisidir​.

^{Caminin Dıştan Görünümü (Fotoğraf: Duygu Şahinler)}

Tarihî Arka Plan

Belgrad, 1521 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından fethedildikten sonra Osmanlı'nın batıya yönelik seferlerinde askerî ve idari bir üs hâline gelmiştir. Osmanlı hâkimiyeti altındaki yaklaşık 350 yıllık dönemde şehir; kültürel, sosyal ve mimari açıdan büyük bir dönüşüm geçirmiştir. Bu süreçte camiler, medreseler, hanlar, çeşmeler, hamamlar ve saraylar inşa edilmiş; şehir, klasik Osmanlı şehir yapısına kavuşmuştur​.

Bayraklı Camii de bu dönemde inşa edilmiştir. Caminin tam inşa yılı bilinmemekle birlikte 16. yüzyıl ortalarında Belgrad'da etkin olan Mevlana Muslihuddin Abdülgani gibi hayırseverlerin vakıf faaliyetleriyle ilişkilendirilmesi mümkündür​.

Osmanlı belgelerinde “Vakf-ı cam-i şerif Hüseyin Kethüda el-maruf cami-i şerif-i Bayraklı der varoş-ı mahrusa-i Belgrad” şeklinde geçmektedir. Caminin bulunduğu semt “varoş”, yani kale dışı Osmanlı yerleşim bölgesidir​.

^{2023 Yılı Şubat Ayında Cami Avlusunda Çekilen Bir Görsel (Fotoğraf: Duygu Şahinler)}

Mimari Özellikleri

Bayraklı Camii, klasik Osmanlı cami mimarisinin karakteristik özelliklerini taşır. Kare planlı bir yapıdadır. Üzeri merkezi bir kubbe ile örtülüdür. Son cemaat yeri üç kubbe ile örtülmüştür ve caminin kuzeybatı köşesinde yükselen minaresi vardır. Malzeme olarak kesme taş ve tuğladan oluşan almaşık duvar örgüsü tercih edilmiştir. Bu tarz yapı teknikleri, erken ve klasik Osmanlı mimarisinde sıkça rastlanan uygulamalardır​.

Camideki detaylar, dönemin mimari estetiğini yansıtmakla birlikte zaman içerisinde çeşitli restorasyonlar geçirdiği için bazı özgün unsurlarını kaybetmiştir. Yine de cami, sadeliği ve simetrik oranlarıyla Osmanlı cami mimarisinin özelliklerini korumaktadır​

Osmanlı Kenti İçindeki Yeri

Osmanlı şehir anlayışında cami, sadece ibadet mekânı değil, aynı zamanda bir yerleşim çekirdeğidir. Etrafında medrese, hamam, çeşme ve çarşı gibi yapılarla birlikte “külliye” formu oluşturur ve kentsel yapının temelini teşkil eder​. ​Bayraklı Camii’nin de içinde bulunduğu bölge, tarihî Belgrad’ın Osmanlı döneminde gelişen varoş kesiminde bir merkez işlevi görmüştür.

16. yüzyılda Belgrad’da 59 cami ve mescit, 19 han, 5 kervansaray, 2 bedesten, 3 medrese ve 18 saray/konak gibi çok sayıda yapı bulunmaktaydı. Günümüzde bu yapılardan yalnızca Bayraklı Camii, iki hamam kalıntısı ve Terazi Çeşmesi ayakta kalmıştır​.

Sembolik ve Kültürel Değeri

Bayraklı Camii, Osmanlı'nın Belgrad’daki sembolik varlığının yaşayan bir temsili olarak değerlendirilmektedir. Modern destinasyon markalaması literatüründe, şehirlerin kimliğini ve tarihî derinliğini sembol yapılar üzerinden tanımlaması önemli bir unsur kabul edilir. Bu çerçevede Bayraklı Camii, Belgrad’ın çok katmanlı kültürel mirasının sembollerinden biri olarak öne çıkmaktadır​.

Aynı zamanda sürdürülebilir kültür turizmi açısından da Bayraklı Camii’nin varlığı büyük önem taşır. Belgrad’ın Osmanlı mirasını hatırlatan, ziyaretçilere tarihî bir anlatı sunan ve kültürler arası diyaloğu mümkün kılan nadir yapılardandır.

^{2018 Yılında Camide Yapılan İftardan Bir Görsel (Anadolu AJansı)}

Günümüzdeki Durumu

Bugün Sırbistan Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınmış olan Bayraklı Camii, Belgrad’daki Müslüman topluluk tarafından aktif olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda Türkiye ve Sırbistan arasında ortak kültürel mirasın korunmasına yönelik iş birliklerinin simgesi hâline gelmiştir​.

^{Bayraklı Camii'nde Namaz Kılan Cemaat (Fotoğraf: Duygu Şahinler)}

Çeşitli Türk kurumlarının destekleriyle zaman zaman restorasyon çalışmaları yapılmış, caminin özgünlüğü mümkün olduğunca korunmaya çalışılmıştır. Caminin yakın çevresi ise Osmanlı döneminden kalma sokak dokusu ve mimari izlerle hâlâ tarihî atmosferini korumaktadır.