Bismil, Diyarbakır iline bağlı bir ilçedir. Diyarbakır il merkezine 55 km uzaklıkta, Diyarbakır-Batman karayolu üzerinde yer alır ve 1737 km² yüzölçümü ile ilin en büyük ikinci ilçesidir. Dicle Nehri ilçeden geçer ve Diyarbakır’ın Çınar, Sur ve Silvan ilçeleri ile Mardin ve Batman illeriyle komşudur.

Tarihçe

Bismil’in kuruluşu yakın tarihe dayansa da bölgenin geçmişi binlerce yıl öncesine uzanır. Adı hakkında üç rivayet bulunur.

İlk rivayet, M.Ö. 2000’lerde Asurlular ile Huriler arasında Dicle Ovası için yapılan savaşlara dayanır. Üçtepe Höyüğü’nde bulunan Tuşpa adlı Asur sarayı bu dönemde kullanılmıştır. 1865’te İngiliz seyyah Taylor tarafından keşfedilen Asurca yazılı dikilitaşlar British Museum’a götürülmüştür. 1989’daki kazılarda sarayın kalıntıları ile Asur, Huri, Roma ve Helenistik dönemlere ait eserler bulunmuş, bu eserler Diyarbakır Müzesi’nde sergilenmektedir.

İkinci rivayet, İran’dan gelen köle tacirlerinin Kurmuşlu köyü yakınlarında konakladığı, köle isyanıyla yok olduğu ve kalanların “Bistmal” adıyla yerleşim kurduğu iddiasıdır; bu isim zamanla “Bismil”e dönüşmüştür.

Üçüncü rivayet, 1700’lerde Konya veya Musul’dan gelen Basmil aşiretinin bölgeye yerleşmesiyle ilgilidir; bu isim Cumhuriyet döneminde “Bismil” olarak değiştirilmiştir.

Bismil, 1932’de nahiye olmuş, 1936’da Diyarbakır’ın altıncı ilçesi statüsünü kazanmıştır. İlk mahallesi Dicle Mahallesi’dir; zamanla Altıok, Bozkurt, Akpınar, Kurtuluş ve Fatih mahalleleri eklenmiştir. Dicle Nehri’nin taşkınları ve göçler nedeniyle mahalle sayısı artmış, bugün ilçe 122 mahalle ve 87 mezradan oluşur.

Coğrafi Yapı

Bismil, Dicle Ovası üzerinde yer alır ve Dicle Nehri ilçeyi ikiye böler. Kuzey ve güneyinde hafif tepelikler vardır; güneyinden Güneydoğu Toroslar (halk arasında “Kalleş Dağlar” denir) geçer. Bu dağlar, Akdeniz ve Ortadoğu’dan gelen sıcak hava akımlarını keser. İlçeden geçen akarsular arasında Pamuk Çay, Göksu Çayı, Kurmuşlu Çayı, Kuru Çay, Ambar Çayı, Caferi Çayı ve Salat Çayı bulunur. Göl sayısı azdır; Çöltepe köyü yakınındaki Çöltepe Gölü ve Çakıllı’daki İkiz Göl mevcuttur.

İklim ve Bitki Örtüsü

Bismil’de karasal iklim görülür; yazlar kurak ve sıcak, kışlar soğuk ve yağışlıdır. Çevredeki barajlar iklimi etkilemiş, kar yağışı azalmış, don olayları seyrekleşmiştir. Kışın sıcaklık sıfırın altına düşer, yazın 45°C’yi aşar. Bitki örtüsünde orman yoktur; su kenarlarında söğüt ve sazlıklar, yer yer dut, akasya ve kavak ağaçları bulunur. Eskiden ormanlık olduğu belirtilse de, 1930-40’larda ipek böcekçiliği için ekilen dut ağaçları korunamamış ve yok olmuştur.

Sosyal Yapı

Bismil’de Türkmenler, Kürtler, Zazalar ve Araplar bir arada yaşar; halkın geneli Şanlıurfa’da da kullanılan kırık bir Azeri Türkçesi konuşur. İlk yerleşimcilerin Türkmen olduğu belirtilir. Alevi-Bektaşi kültürüne ait izler vardır. Halk oyunları (delilo, halay, çepik, Bismil halayı vb.) düğünlerde sıkça oynanır. Yemekler arasında bulamaç, haside, kervan helvası, sacda fetir, aşure çorbası, eşkene, marhuda, meftune, babakanuç ve murtığa yer alır.

Yapılaşmada kerpiç ve tek katlı evler yaygındır; her evin bahçesinde meyve ve süs bitkileri bulunur. Son yıllarda çarpık kentleşme artmış, çıkmaz sokaklar oluşmuş, Altıok Mahallesi’nde 6-7 katlı binalar yapılmıştır.

Ekonomik Yapı

Bismil’in ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Dicle Ovası’nda hububat ekimi yapılır; sulu tarımın artmasıyla pamuk gibi endüstri bitkileri ekimi yaygınlaşmıştır. Tekstil sanayisi yoktur. Hayvancılıkta büyükbaş ve küçükbaş besiciliği yapılır; modern besi tesisleri son yıllarda çoğalmıştır.

Turizm Potansiyeli

Bismil’de 43 arkeolojik sit alanı ve 4 tescilli yapı bulunur. Körtiktepe (M.Ö. 10.400), Üçtepe Höyüğü, Ziyaret Tepe, Hakemi Use ve Salat Tepe gibi alanlarda kazılar yapılmıştır. Dicle Nehri havzasında göçmen kuşlar, özellikle leylekler, bulunur ve leylek ilçenin sembollerinden biridir. Tarihi festivaller (at yarışları, merkep yetiştirme) geçmişte düzenlenmiştir.

Demografik Yapı

Bismil’in nüfusu 1936’da 889’du; göçler ve mahalleleşmeyle artmıştır. Bugün 122 mahalle ve 87 mezrası vardır. Farklı etnik gruplar bir arada yaşar; ilk yerleşimcilerin Türkmen kökenli olduğu ifade edilir.