Bombus melanopygus, Batı Kuzey Amerika’da yaygın olarak bulunan, orta boylu, tüyleri belirgin bir yaban arısı türüdür. Genetik benzerlikler nedeniyle önceden ayrı tür olarak değerlendirilen B. edwardsii ile aynı tür olduğu kabul edilmiştir. İki morfolojik varyantı arasında sadece karın bölgesindeki tüylerin rengini belirleyen bir genetik fark bulunmaktadır.
Coğrafi Dağılım
Bombus melanopygus, ABD'nin batı kıyısından Kanada’nın batısına ve Alaska’ya kadar geniş bir alanda bulunur. Ayrıca Arizona, Utah, New Mexico gibi çöl bölgesinin yüksek kesimleri ile Kanada’nın kuzey kutbuna yakın alanlarında da dağınık popülasyonlara rastlanmaktadır. Ontario ve New Brunswick’te bulunduğu yönündeki bilgiler hatalıdır.
Bulunduğu Ülkeler:
- Kanada: Alberta, British Columbia, Labrador, Manitoba, Nunavut, Québec, vb.
- ABD: Alaska, California, Oregon, Washington, Nevada, Utah, vb.
Habitat ve Ekoloji
Bu tür; çayırlar, dağ çayırları, kentsel parklar, bahçeler, bodur çalılıklar ve açık alanlar gibi çeşitli habitatlarda yaşar. Genellikle toprak altındaki kemirgen yuvalarında veya terk edilmiş kuş yuvalarında koloni oluşturur. En erken yuva kuran ve erkek birey üreten türlerdendir.
Besin Bitkileri (örnekler): Arctostaphylos, Ceanothus, Lupinus, Penstemon, Salvia, Trifolium, Vaccinium, vb.
Kolonileri yıllıktır; kışı yalnızca çiftleşmiş kraliçeler geçirir. Ertesi bahar, bu kraliçeler polen ve nektar toplayarak yeni koloniler kurar. Tür, çiçekleri titreştirerek polen salımını sağlayan “vızıltılı tozlaşma” (buzz pollination) tekniğini kullanır.
Taş Üzerine Konmuş Bombus Arısı Görseli (Pexels)
Koruma Durumu
- IUCN Kırmızı Liste Kategorisi: Asgari Endişe (Least Concern - LC)
- Popülasyon Eğilimi: Stabil
- Değerlendirme Yılı: 2014
Bu tür, yayılım alanında yaygın olup önemli bir popülasyon azalması göstermemektedir. Bu nedenle şimdilik koruma açısından özel bir risk taşımadığı kabul edilmektedir.
Tehditler
Bombus melanopygus, şehirleşmeye ve bazı tarım faaliyetlerine dayanıklıdır. San Francisco, Vancouver ve Oregon’daki çalışmalar, türün bu ortamlarda halen yaygın olduğunu göstermektedir. Şu anda bilinen özel bir tehdit bulunmamaktadır. Ancak yaban arıları genel olarak habitat kaybı, pestisitler, bulaşıcı hastalıklar, rekabet ve iklim değişikliği gibi risklerle karşı karşıyadır.
Koruma Önlemleri ve Öneriler
- Doğal habitatların korunması ve yeniden kazandırılması
- Çiçekli bitkilerde pestisit kullanımının sınırlandırılması
- Tarımsal alanlarda polinatör dostu bitkilerin desteklenmesi
- Yaban arılarının hastalıklardan korunması
- Yüksek kaliteli habitatlara bal arılarının sokulmaması
Doğal Ekosistem Üzerine Olası Etkileri
Ticari Bombus terrestris kolonileri örtü altı yetiştiriciliğinin vazgeçilmezi haline gelmiş olsa da, seralarda kullanılan kolonilere ait genç ana arı ve erkek arıların doğal faunada çiftleşme, yayılma ve yuva oluşturma riski bulunmaktadır. Ticari bombus arıları, 16'sı doğal olarak yaşamadıkları ülkeler olmak üzere toplam 57 ülkeye pazarlanmıştır. Yayılımcı karaktere sahip bu arıların doğal ekosisteme olası olumsuz etkileri tartışılmaktadır. Doğal olarak bulunmadıkları alanlara yayılma eğilimi göstermeleri, diğer tozlayıcılar veya canlılarla rekabete neden olabilir. Bu rekabet, sınırlı besin ve barınma alanlarından kaynaklanır. Ayrıca, doğal düşmanların ve hastalık yapıcı etmenlerin bölgeye girişi kolaylaşabilir. Bir diğer önemli etki, yerel popülasyonlar ile yeni giren popülasyonlar arasındaki melezleşme sonucu genetik bozulmalardır. Türleri ve alt türleri arasında gözlenen çiftleşmelerin genetik kirliliğe yol açtığı bildirilmiştir. Bu riskler arasında parazit ve patojenlerin taşınması, yuva yeri bulmada doğal polinatörlerle rekabet, doğal floranın tozlaşmasının azalması ve yerel türlerle melezleşerek bu türlerin yok olması yer almaktadır.
Bombus Arısı Görüntüsü (Peter Clyne)
Kontrollü Koşullarda Yetiştirme
Bombus arısı yetiştiriciliği, bilgi birikimi ve teknolojik imkanlar gerektiren bir süreçtir. Ticari firmalar, küresel firmalarla ortaklık kurarak bu bilgi ve teknolojiye ulaşabilmektedir. Türkiye'de bombus arılarının ticari amaçla yetiştiriciliği Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından kontrol edilmektedir.
15 Aralık 2011 tarihli ve 28143 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan yönetmelik ile doğadan arı toplanması yasaklanmış ve kontrollü koşullarda yetiştirilmesi teşvik edilmiştir. Yetiştirme tesisleri, dış ortamla bağlantısı olmayan, sıcaklık ve nemin yapay olarak kontrol edildiği laboratuvarlardır.
Bu tesisler; hazırlık üniteleri, iklim odaları, çiftleştirme odaları, soğuk hava odaları, araştırma laboratuvarı ve depoları içerir.
Yetiştirme aşamaları ana arılardan koloni oluşturma, ana ve erkek arı oluşturma, çiftleştirme ve çiftleşmiş ana arıların diyapoz dönemini kontrol etmeyi içerir. Ana arılar bireysel olarak numaralandırılmış yetiştirme kutularına aktarılır. Kutular 30x21x22 cm boyutlarında olup, yumurtlatma ve yetiştirme bölmesi olmak üzere iki kısımdan oluşur. Ana arıların yumurtlamasını teşvik etmek amacıyla yeni çıkmış bir işçi arı ilave edilebilir. Koloniler şeker şurubu ve taze polenle beslenir. Başarılı yetiştiricilik için en uygun sıcaklık 28-30 °C, oransal nem ise %50-60'tır. Kolonilerde üretilen ana arılar ve erkek arılar, uygun yaşlarda (ana arılar 5-8 günlük, erkek arılar 10-14 günlük) çiftleştirme kafeslerinde çiftleştirilir.
Bombus arıları, bal arılarından farklı olarak kapalı ortamda çiftleşebilirler. Akrabalığı önlemek için aynı koloninin erkek ve ana arılarının birbirleri ile çiftleştirilmemesine dikkat edilir. Çiftleşmiş ana arıların başarılı koloni oluşturmaları için diyapoz dönemi (2-5 °C arasında, 1-5 ay süreyle) kontrol altında tutulmalıdır.
Doğada Yer Alan Bombus Arısı Görseli (PIXNIO)
Doğal Yaşam Döngüsü
Bombus terrestris, Palearktik zoocoğrafik bölgenin batısında doğal olarak yayılış gösteren ve Mısır hariç Akdeniz'i çevreleyen tüm ülkelerde bulunur. Doğal yaşam döngüleri bal arılarından farklıdır. Sonbaharda çiftleşen ana arılar, kışı toprak altında diyapozda (fizyolojik uyku döneminde) geçirirler.
Diyapoz, düşük kış sıcaklığı, yüksek yaz sıcaklığı, kuraklık ve besin eksikliği gibi uygun olmayan çevre koşullarında gelişimin baskı altına alındığı bir uyum mekanizmasıdır.
İlkbaharda ana arı yuvayı kurar, nektar ve polen toplayarak hem kendini besler hem de yavru üretimi için besin depolar. İlk işçi arılar çıktıktan sonra ana arı yumurtlamaya devam eder, işçi arılar ise yavruların bakımı ve tarlacılık faaliyetlerini üstlenir. Yaz sonlarına doğru koloniler ana ve erkek arı üretmeye başlar. Cinsel olgunluğa erişen bu arılar koloniyi terk ederek çiftleşirler. Yaşlı ana arı, erkek ve işçi arılar ölürken, genç çiftleşmiş ana arılar kışı geçirmek üzere diyapoza girerler. Böylece koloni yaşamı bir mevsimle sınırlı kalır. B. terrestris arılarının yaşam döngüleri ve koloni gelişimleri yaşadıkları bölgenin iklim ve florasına bağlı olarak esneklik gösterebilir.
