Bünyan El Halısı, Kayseri ilinin Bünyan ilçesinde geleneksel yöntemlerle dokunan ve “mahreç işareti” ile tescillenmiş bir halı türüdür. Türkiye’de halıcılık geleneğinin önemli temsilcilerinden biri olan Bünyan halısı, teknik özellikleri, kültürel kökeni ve özgün desen yapısıyla öne çıkar. Bünyan’da halıcılık, hem ekonomik bir faaliyet hem de kültürel bir miras olarak yaşatılmaktadır.

Tarihçe

Bünyan halıcılığının kökenleri, Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya taşıdığı dokumacılık geleneğine dayanır. Bölgedeki yer adları incelendiğinde Kuman (Kıpçak), Hazar, Saka ve Uz Türklerine ait izlere rastlanmakta, bu da halıcılığın çok eski dönemlerden itibaren varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. Halı kelimesi Divanü Lügati't-Türk’te “kalı” veya “kalıng” olarak geçmekte olup, bu sözcük günümüzde “kalın” şeklinde Bünyan yöresinde çeyiz anlamında kullanılmaktadır. Gelenekte evlenen kızın çeyizi arasında yer alan halılar, “kalın” olarak adlandırılmakta ve bu kavram halı ile derin bir kültürel ilişkiyi yansıtmaktadır.

Teknik Özellikler

Bünyan El Halısı, çift düğüm (Türk düğümü) tekniğiyle dokunur. Hav yüksekliği 5-6 mm arasında değişmekte, dm² başına yaklaşık 1.512 ilmek düşmektedir. İlme ipliği olarak 2/1 yün, çözgü ipliği olarak 20/21 numara pamuk, kalın atkıda 6/5 pamuk, ince atkıda ise 6/4 pamuk ipliği kullanılır. Toplam malzeme sarfiyatı 5150 g/m² civarındadır. Halılarda genellikle 36x42 kalite standardı uygulanır. Çözgüsü pamuk ipliğinden yapılan bu halılar, Gördes düğümü ile dokunur ve yüksek sık dokuma oranı ile sağlam ve uzun ömürlüdür.

^{Bünyan Halısı (Anadolu Ajansı)}

Üretim Süreci ve Yaygınlık

Bünyan’da halıcılık yaygın olarak evlerde sürdürülür. 2000 yılına kadar ilçede neredeyse her evde halı tezgâhı bulunmakta, halkın önemli bir kısmı geçimini bu zanaattan sağlamaktaydı. Ancak köyden kente göç ve ekonomik nedenlerle üretimde azalma görülmüştür. Halı dokuyan kadınlar yaklaşık bir ayda 6 metrekarelik bir halıyı tamamlayabilmekte, ardından birkaç haftalık dinlenme süresine geçmektedir. Halılar için gerekli iplikler Uşak’tan temin edilmekte, Kayseri’de boyatılmakta ve dokuma işlemi Bünyan’da gerçekleştirilerek Kayseri üzerinden ülke içi ticaret merkezlerine sevk edilmektedir.

^{Halı Üretim Süreci (Anadolu Ajansı)}

Motifler ve Desenler

Bünyan halılarında zemin iki kısımdan oluşur: kenar suyu ve kolonların bulunduğu dış bölüm ile iç mekân. Her iki kısımda estetik uyum sağlanır. Halılarda kullanılan bordürler, bölgesel özelliklere göre üç ila sekiz sıra arasında değişiklik gösterir. Motif düzenlemeleri; çubuklu, geçişli, merkeze toplanan ya da tekrarlı sistemler ile oluşturulur.

Motif türleri üç grupta toplanır:

• Çiçekli motifler: İnce çiçekli (empirme), iri çiçekli (bademli, farahan)
• Geometrik motifler: Kazak (Sandıklı), Şirvan, Buhara, Ladik
• Göbekli motifler: Kazan, Lalezar, Hayali Üzümlü

Bu halılarda 1 cm²’ye düşen düğüm sayısı 16–30 arasında değişmekte olup, düğüm sıklığı kaliteyi doğrudan etkilemektedir. Halı ipliği inceldikçe (örneğin 2,5–3,75 Nm arası), kullanılan çözgü ipliği de uygun şekilde seçilir (örneğin 20 Nm ya da 30 Nm).

Boyut ve Türler

Bünyan halıları genellikle standart oranlarda dokunur. Boyu, enin yaklaşık 1,5 katı olacak şekilde belirlenir. Kullanım alanına göre farklı isimlerle anılan halı türlerinden bazıları şunlardır:

• Yastık: 60 x 90 cm
• Arşın Çeyrek: 90 x 130 cm
• Seccade (500’lük): 120 x 180 cm
• Karyola (600’lük): 120 x 225 cm
• Kelle (700’lük): 2 x 3 m
• Taban Halısı: 6–12 m²

Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Önemi

Bünyan halıcılığı, yörede kadın emeğinin üretime dönüştüğü önemli bir alandır. Halı dokuyucuları, küçük yaşlardan itibaren tezgâh başına geçerek hem aile ekonomisine katkı sağlamakta hem de geleneksel bir sanatı yaşatmaktadır. 1990’lara kadar döviz kazandıran ihracat kalemlerinden biri olan Bünyan El Halısı, dış piyasada da tanınmış bir üründür.

Tescil ve Denetim

Bünyan El Halısı, 01.09.1996 tarihinde Resmi Gazetede ilan edilmiş, 14.11.1997 tarihinde 5 numaralı coğrafi işaret olarak mahreç işaretiyle tescillenmiştir. Tescil sahibi Bünyan Belediyesi olup, ürünün teknik özelliklere uygunluğu; ilgili müdürlükler ve kalite kontrol komisyonu tarafından hem üretim hem pazarlama aşamalarında denetlenmektedir.