Büyük Postane, İstanbul’un Sirkeci semtinde yer alan ve Osmanlı döneminde inşa edilen kamusal bir yapıdır. İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 12 Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararıyla, Tarihi Yarımada Kentsel ve Tarihi Sit Alanı içinde kalan I. Grup taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Büyük Postane İlk Türk mimarlarından Vedat Bey tarafından tasarlanmış ve Posta ile Telgraf idaresinin hizmet birimlerinin ihtiyaçlarına uygun şekilde projelendirilmiştir.
Büyük Postane (pexels)
Mimari Tasarım ve Yapı Özellikleri
Büyük Postane binası, erken 20. yüzyıl Osmanlı mimarlığında kamu yapıları için geliştirilen temsilî ve işlevsel mimari anlayışın bir örneğidir. Yapının mimarı Vedat Bey, dönemin ilk Türk mimarlarından biri olarak yapıyı Posta ve Telgraf İdaresi'nin yönetim ve hizmet ihtiyaçlarına uygun şekilde tasarlamıştır. 90x40 metre boyutlarında dikdörtgen planlı yapı fonksiyonel bir iç mekân organizasyonuna sahiptir.
Yapının merkezinde, 28.15x17.5 metre ölçülerinde ve üç kat yüksekliğinde büyük bir hol yer alır. Bu orta mekân, renkli cam tavanla örtülüdür ve hem doğal ışık alımı hem de görsel vurgu açısından yapının ana unsuru hâline gelmiştir.
Yapının taşıyıcı sisteminde, dönemin ileri teknolojisini yansıtan metal elemanlar ve geniş açıklıkların geçilmesini sağlayan putreller (çelik profil) kullanılmıştır. Cephe ve iç mekânlarda yer alan mimari öğelerde Türk Neo-klasik üslubun etkileri gözlemlenir. Rumi, mukarnas, çini ve kemer gibi süsleme ögeleri, yapının estetik karakterini belirleyen unsurlar arasında yer alır.
Yapının iç tasarımında işlevsellik ve konfor ön planda tutulmuştur. Dönemi açısından yenilikçi kabul edilen merkezi ısıtma ve havalandırma sistemi bu yaklaşımın bir göstergesi olarak değerlendirilir. Katlara dağılan mekânlar, posta merkezine, teknik servislere, PTT bürolarına ve PTT Müzesine hizmet verecek şekilde düzenlenmiştir.
Fonksiyonel Dağılım
Zemin kat, posta hizmetlerinin yoğun olarak yürütüldüğü birimlere ayrılmıştır. Bu katta yer alan geniş orta hol, bireysel posta işlemleri için ayrılmış bankolarla çevrelenmiştir. Hol çevresinde konumlanan teknik servis alanları, posta nakil işlemlerinin ve destek hizmetlerinin düzenli şekilde yürütülmesini sağlamıştır.
Üst katlarda ise idari hizmet birimleri ile PTT’ye ait bürolar yer almaktadır. Bu bölümler, yazışma, muhasebe, telgraf ve yönetim işlemleri gibi çeşitli kurumsal işlevlerin yürütüldüğü mekânları kapsamaktadır. Aynı zamanda yapının bir bölümünde PTT Müzesi kurulmuştur.
Onarım ve Restorasyon Çalışmaları
Büyük Postane binasında çeşitli dönemlerde yürütülen onarım ve restorasyon çalışmaları, yapının tarihî ve mimarî bütünlüğünü korumaya yönelik olarak, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu kararlarına dayalı biçimde gerçekleştirilmiştir. İlk kapsamlı karar, İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 26 Kasım 1999 tarihinde alınmış ve yapı I. Grup taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmiştir. Aynı kararda, mermer döşeme rölövesinin gönderilmesi, posta holü bankolarının bulunduğu servis bölümlerindeki döşemelerin kurul onaylı çizimlere göre ahşap olarak yenilenmesi ve diğer bölümlerde mevcut döşemelerin kaldırılarak orijinal döşemenin araştırılması istenmiştir. Ayrıca çatı onarımı için restorasyon projesi hazırlanması ve bu projede kurşun detaylarının da yer alması talep edilmiştir.
Kurulun çeşitli kararları doğrultusunda 1999–2001 yılları arasında bir dizi uygulama gerçekleştirilmiştir. Masif ahşap olmak koşuluyla kapıların yenilenmesine, cepheye tabela yerleştirilmesine, basit çatı onarımına ve PTT yazısı ile ambleminin altın varak kaplamasına izin verilmiştir. Türk İslam Eserleri Müzesi Müdürlüğü tarafından denetlenen PTT Müzesi bölümündeki kalem işi bezeme yenilemelerinin orijinale uygun olduğu ve teşhir-tanzim işlemlerinin müze denetiminde yürütüldüğü belgelenmiştir.
2001 yılında alınan kurul kararında, Telgraf Müdürlüğü ve Muhasebe Servisi gibi alanlarda yenilenmek istenen camlı bölmeler ile sonradan eklenmiş tavan, duvar ve döşeme kaplamalarının sökülebileceği belirtilmiş; nakış süsleme gibi orijinal öğelerin ortaya çıkması hâlinde bunların özgün malzeme ve formla yenilenmesine izin verilmiştir.
2007 tarihli İstanbul IV Numaralı Koruma Kurulu kararıyla ise girişteki ahşap, taş, madeni ve pişmiş toprak gibi mimari öğelerin bozulmuş kısımlarının aynı malzeme ile özgün biçimine uygun olarak yenilenmesi; iç ve dış kaplama, sıva ve renk uyumlarının gözetilerek restorasyon yapılması uygun bulunmuştur.
Yapıya 1976 yılında eklenen ve dönemin ihtiyaçları doğrultusunda yapılan iki asansör, güneydeki merdiven kovası ve kuzeydeki merdiven holünde yer almaktadır. Bu asansörler, nitelikli dönem eki olarak kabul edilmiş ve restorasyon sürecinde korunmuştur.
Büyük Postane, 16 Kasım 2017 tarihinden itibaren kapsamlı bir restorasyon sürecine alınmıştır. Ancak İstanbul IV Numaralı Koruma Kurulu’nun 7 Ocak 2015 tarihli ve 3146 sayılı kararına dayanan rölöve ve restorasyon proje raporunda malzeme, yapım tekniği ve mekânlara ilişkin detay verilmediği için bu dönemde gerçekleştirilen uygulamalara dair nicel bilgilere ulaşılamamıştır.
Yürütülen bu çalışmalar, yapının fiziksel bütünlüğünün, özgün malzeme ve mimari özelliklerinin korunması hedefiyle gerçekleştirilmiş; Büyük Postane’nin tarihî kimliğini yitirmeden işlevini sürdürebilmesi için çeşitli dönemlerde müdahalelerde bulunulmuştur.
Büyük Postane Cephesi (unsplash)
PTT Müzesi
Büyük Postane binası içinde yer alan PTT Müzesi, yapının tarihî işlevini belgelemek ve posta hizmetlerinin kültürel mirasını kamuya sunmak amacıyla oluşturulmuştur. Müzeye dönüştürülen bölümde gerçekleştirilen düzenlemeler, İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu kararları doğrultusunda yürütülmüştür.
Müze alanında döneme ait kalem işi bezemeler ve özgün mobilyalar korunarak sergilenmiş, bu mekân teşhir-tanzim işleviyle yapının kültürel belleğini yansıtan bir bölüm olarak düzenlenmiştir.
Müzede yer alan Nazır Odası, yapı içindeki tarihî donatının korunarak sergilendiği önemli bölümlerden biridir. Bu bölümde bulunan nazır masası, nazır dolabı, mektup dolabı, özgün kapılar ve pencereler, yapıdaki diğer iç mekân unsurlarıyla birlikte belgelenmiştir. Ayrıca, halkın kullanımına sunulan orta holdeki ahşap yazı masası ve banko gibi iç mekân mobilyaları da el işçiliğiyle yapılmış orijinal örnekler olarak yapının müze işleviyle bütünleşmiştir.
PTT Müzesi uygulamaları hem yapının tarihî kimliğini belgelemeye hem de kültürel sürekliliği sağlamaya yönelik olarak planlanmış ve uygulamaya geçirilmiştir. Tüm süreç boyunca koruma kurulu kararlarına uyulmuş; tarihî bezemeler ve sabit donatılar aslına uygun şekilde restore edilerek ziyaretçilere sunulmuştur.
