Büyükbelen tekir zeytini, Türkiye’nin Manisa iline bağlı Saruhanlı ilçesinin Büyükbelen ve Çullugörece mahallelerinde yetiştirilen, sofralık yeşil zeytin kategorisinde yer alan yerel bir zeytin çeşididir. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında “menşe adı” olarak tescillenmiş ve 8 Temmuz 2024 tarihinde coğrafi işaret koruması altına alınmıştır. Tescil işlemi Manisa Ticaret Borsası tarafından gerçekleştirilmiştir.
Köken ve Yetiştirme Özellikleri
Büyükbelen tekir zeytini, Olea europaea L. türüne ait Uslu zeytin çeşidinin çöğür anacına Eşek (Ödemiş) zeytin çeşidinin aşılanmasıyla ya da doğrudan yabani zeytin anaçlarına yapılan aşılama yoluyla elde edilir. Yalnızca Büyükbelen ve Çullugörece mahallelerinde yetiştirilen bu zeytin, bölgenin iklimsel ve toprak özellikleriyle sıkı biçimde ilişkilidir.
Zeytin bahçeleri, kalkerli-kumlu, derin ve besin maddelerince zengin topraklarda, 300 metre rakımlı eğimli arazilere kuruludur. Ağaçlar verimli olup, ağaç başına 40 kilogramın üzerinde meyve verebilir. Bölge, karasal nitelikli Akdeniz iklimine sahiptir; yaz aylarında sıcaklıklar yüksek, kış aylarında ise ılımandır. Bu iklim yapısı, zeytinin erken olgunlaşmasını ve hasat döneminin eylül-ekim aylarına çekilmesini sağlar.
Ayırt Edici Özellikleri
Büyükbelen tekir zeytini, iri meyve yapısıyla dikkat çeker. Meyve eti serttir ve işlem sonrası yumuşama göstermez; bu özellik raf ömrünü uzatır. Çekirdeği büyük olup taneden kolay ayrılmaz. Meyve yüzeyindeki benekli yapı, yörede “tekir” olarak adlandırılmasına neden olmuştur.
Zeytinler, çekirdeği çıkarılmadan bütün halde, kırma veya çizik zeytin olarak piyasaya sunulur. Ham meyve rengi yeşil, olgun meyve rengi ise koyu yeşilden ayva sarısına doğru döner. Et oranı %80–85, yağ oranı ise %6–12 arasında değişir. Zeytinlerin nem oranı %60–70 düzeyindedir.
Üretim Süreci
Üretim süreci, bahçe tesisinden başlayarak fidan yetiştirme, toprak hazırlığı, dikim, bakım, hasat ve işleme aşamalarını kapsar. Fidanlar, çöğür anacına yapılan göz veya kalem aşılarıyla üretilir. Dikim kasım-nisan ayları arasında yapılır; dikim mesafesi 7x7 m ile 10x10 m arasında değişir.
Hasat elle yapılır; zedelenmemiş ve sağlıklı zeytinler sınıflandırılarak işlenir. Acılık giderme işlemi, %2–3 NaOH çözeltisiyle gerçekleştirilir. Ardından zeytinler temiz suyla yıkanır ve sitrik asit ile tuz içeren salamura suyunda bekletilir. Kırma ve çizik işlemleri, özel makinelerle yapılır; ürünler plastik, cam veya teneke ambalajlarda paketlenir.
Raf ömrü ambalaj türüne göre değişir: tenekede 2 yıl, camda 3 yıl, plastikte 6 ay. Ürünler 20–25 °C sıcaklıkta ve düşük nemli ortamlarda muhafaza edilir.
Kimyasal ve Fizyolojik Özellikler
Ham zeytinlerde pH değeri 4,5–5 arasında; oleuropein miktarı ise 600–800 mg/kg’dır. Yağ asidi kompozisyonunda oleik asit (%68–75) baskındır. Diğer yağ asitleri arasında palmitik (%12–17), linoleik (%7–11) ve stearik (%2,75–4) asitler yer alır.
Kültürel ve Ekonomik Değer
Bölgedeki zeytin ağaçlarının en az 600 yıllık geçmişi bulunur. Büyükbelen tekir zeytini, yerel tarım ekonomisinin temel unsurlarından biridir ve hemen her ailenin geçim kaynağıdır. Hasat dönemlerinde düzenlenen Büyükbelen Kültür ve Zeytin Festivali, ürünün kültürel değerini pekiştirir.
Denetim ve Koruma
Ürünün menşe adı koruması, Manisa Ticaret Borsası koordinasyonunda Saruhanlı İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Saruhanlı Ziraat Odası uzmanlarının yer aldığı üç kişilik bir denetim mercii tarafından sağlanır. Denetimler yılda en az bir kez ve hasat döneminde yapılır. Üretim metoduna, ürün özelliklerine ve menşe adı kullanımına uygunluk denetlenir; sonuçlar Türk Patent ve Marka Kurumuna bildirilir.
