Çıldır, Türkiye'nin kuzeydoğusunda, Ardahan iline bağlı bir ilçedir. İlçe, ortalama 1950 metre rakımda düz bir alan üzerine kurulmuştur. Toplam yüzölçümü 752 km² olan ilçenin arazisi kısmen düz, kısmen engebelidir. Çıldır, Türkiye’nin Gürcistan ile 66 km, Ermenistan ile 13 km uzunluğunda kara sınırı bulunan ilçelerinden biridir. İlçe sınırları içerisinden Kura ve Karasu nehirleri geçmektedir. Çıldır sınırlarında yer alan başlıca doğal yükseltiler, yaklaşık 3000 metre rakıma sahip Keldağ ve Gökdağ’dır. TÜİK 2024 verilerine göre nüfusu 8.448dir.
Tarihçe
Çıldır’ın bilinen tarihi yaklaşık 6000 yıl öncesine uzanmaktadır. İlk yerleşimcilerden Hurriler, Akçakale merkezli bir devlet kurmuş; ardından Urartular, Saka Türkleri, İranlılar ve Hazarlar bölgeye hâkim olmuştur. 1064’te Selçuklu Sultanı Alparslan tarafından fethedilen Çıldır, 12. ve 13. yüzyıllarda Kıpçak, Gürcü, Harzemşah ve Moğol egemenlikleri altında kalmıştır. 1578’de Osmanlı-Safevî mücadelesi sırasında Çıldır Meydan Muharebesi ile Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Rusya’nın hâkimiyetine giren bölge, 25 Şubat 1921’de Milli Mücadele sırasında yeniden Türkiye topraklarına katılmıştır.
Coğrafi Yapı
Çıldır ilçesi, Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda yer almakta olup ortalama 1950 metre rakımlı geniş ve düz bir plato üzerinde kuruludur. İlçe sınırları, hem engebeli hem de düzlük alanları içeren karma bir topoğrafyaya sahiptir. Yüzölçümü 752 km² olan ilçede en yüksek yükseltiler, yaklaşık 3000 metreye ulaşan Keldağ ve Gökdağ’dır. Çıldır sınırlarından Kura ve Karasu nehirleri geçmekte, bu akarsular bölgedeki su kaynaklarını oluşturmaktadır. İlçede yer alan başlıca doğal göllerden Çıldır Gölü 123 km², Aktaş Gölü ise 27 km² yüzölçümüne sahiptir. Aktaş Gölü’nün bir bölümü Gürcistan sınırları içerisinde yer almakta olup, gölün kuzey kıyılarında Türkiye-Gürcistan sınır kapısı bulunmaktadır. Çıldır’ın doğusunda Ermenistan (13 km), kuzeydoğusunda ise Gürcistan (66 km) ile kara sınırı bulunmaktadır. İlçede sert karasal iklim hüküm sürmekte, bu nedenle tarımsal faaliyetler sınırlı kalmakta, mera alanları ve hayvancılık öne çıkmaktadır.
Doğal Güzellikler ve Tarihi Yapılar
Çıldır Gölü
Ardahan ve Kars il sınırları içinde kalan Çıldır Gölü, 123 km² yüzölçümüyle Doğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük tatlı su gölü ve Türkiye’nin ikinci büyük gölüdür. 1959 metre rakımda yer alan gölün en derin noktası 42 metredir. Göl, lav ve moloz setlerinin oluşturduğu doğal bir göldür. Göl, birçok dere ve pınarla beslenmekte olup, tek çıkış noktası kuzeybatıdaki Telek Çayı’dır.
Göl çevresi genellikle mera vasfında olup tarıma uygun değildir. Yılın dört mevsimi balıkçılık yapılmakta, kış aylarında göl yüzeyinin buz tutmasıyla geleneksel yöntemlerle balık avcılığı sürdürülmektedir. Başlıca tür, aynalı sazan (Cyprinus carpio)’dır. Ancak kuraklık ve kontrolsüz avlanma balık stoklarını olumsuz etkilemektedir.
Çıldır Gölü (Türkiye Kültür Portalı)
Akçakale Adası
Çıldır Gölü’ndeki en büyük ada olan Akçakale Adası, Neolitik dönemden günümüze uzanan arkeolojik kalıntılar taşımaktadır. Ada üzerinde yaklaşık 10 bin yıllık taş dam ev kalıntıları gözlenmektedir. Akçakale Köyü girişinde bulunan ada, yaz aylarında ziyarete açıktır ve dört mevsim yerli-yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir.
Akçakale Adası (Çıldır Kaymakamlığı)
Çıldır Gölü Kuş Gözlem Kulesi
Çıldır Gölü, göçmen kuşlar için önemli bir duraktır. Göl çevresinde üreme dönemini tamamlayan kuşlar göç öncesi hazırlık yapmaktadır. Özellikle yaz ve bahar aylarında göçmen kuşların gözlemlenebildiği kuş gözlem kulesi, doğa gözlemciliği açısından önemlidir.
Aktaş Gölü
Aktaş Gölü, Ardahan ile Gürcistan sınırında yer alan tektonik kökenli bir göldür. Toplam 27 km²’lik alanın 14 km²’si Türkiye topraklarındadır. Rakımı 1798 metredir, en derin yeri 10 metreyi bulur. Göl farklı adlarla (Hazapin, Kenarbel, Karsak, Kazapin) anılmıştır.
Göl içinde küçük on iki ada bulunmaktadır; bu adaların tamamı Türkiye sınırları içindedir. Özellikle Büyük Ada ve Başak Ada gibi adalar, kuşların barınma ve üreme alanlarıdır. Göl çevresinde ak pelikan, kadife ördek, angıt, uzunbacak, karabatak ve Van Gölü martısı gibi türler gözlemlenmektedir. Aktaş Gölü, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında koruma altına alınmıştır. Ayrıca gölün yer aldığı askeri bölge nedeniyle insan müdahalesi sınırlı kalmakta, bu da kuş popülasyonu için bir güvenlik alanı oluşturmaktadır.
Şeytan Kalesi
Yıldırımtepe (eski adıyla Rabat) köyü yakınındaki bir tepe üzerinde yer alan Şeytan Kalesi, 1910 metre rakımda, üç tarafı uçurumlarla çevrili bir yapıdır. Erişimi zor olan kale, halk arasında efsanelerle ilişkilendirilmiştir. Kale 161 × 93 metre ebatlarındadır ve üç kulesinden biri sağlam şekilde günümüze ulaşmıştır. Kalede, 14. yüzyıla tarihlenen Aziz Stefan’a adanmış tek nefli bir kilise kalıntısı ile sarnıç ve dereye inen merdiven izleri bulunmaktadır.
Şeytan Kalesi’nin erken Orta Çağ yapısı olduğu düşünülmekte; Gürcü prensliği döneminde de kullanılmıştır. Meshuri Matiane adlı Gürcü vakayinamesine göre 16. yüzyılda kale, Osmanlılara bırakılmış ve bu tarihten itibaren Osmanlı idaresinde de işlev görmüştür.
Şeytan Kalesi (Anadolu Ajansı)
Yöresel Yemekler
Kaz Yemeği
Çıldır ve çevresinde en bilinen yöresel yemeklerin başında kaz eti gelmektedir. Bölgedeki kazlar ilkbahardan sonbahara kadar yetiştirilir, kış mevsiminin ilk aylarında tuzla ovularak saklanır ve tüketilmeye hazırlanır. Genellikle bulgur pilavı ile birlikte pişirilip servis edilen kaz eti, yoğun yağlı ve ağır bir et türüdür. İçerdiği yüksek protein, fosfor, kalsiyum ve A, B, E vitaminleri nedeniyle besleyici bir değer taşır. Kaz eti suyunun da pilav yapımında kullanıldığı gibi, çorba olarak tüketildiği görülmektedir. Çıldır ve Kars-Ardahan yöresinde kaz yemeği, kış aylarının geleneksel sofralarında önemli bir yer tutmaktadır.
Kaz Yemeği (Anadolu Ajansı)
