Demiryolu hatlarının güvenli ve verimli bir şekilde işletilebilmesi için düzenli olarak arazi tespit ve ölçüm işlemleri yapılması gerekmektedir. Bu işlemler, hat geometrisinin (örneğin, ray açıklığı, eğim, düzlem, yatay ve düşey hizalama) doğru bir şekilde belirlenmesini sağlar. Geleneksel yöntemler manuel ölçümlerle sınırlı iken, günümüzde gelişmiş teknolojilerle donatılmış arazi tespit makineleri kullanılmaktadır.

Geometrik Ölçüm Makineleri

Bu makineler, ray hattının plan ve profil doğruluğunu kontrol eder. Özellikle yeni döşenen hatların kontrolü ve bakım gerektiren hatların tespiti için kullanılır.

Özellikleri:

• Hat ekseninde doğrusal kaçıklık (alignment), dikey seviye farkı (level) ve eğrilik (curvature) ölçer.
• Lazer, ultrasonik ve ivmeölçer tabanlı sensörler kullanır.
• Genellikle yüksek hızlı (80–160 km/s) ölçüm yapabilir.
• Çıktılar yazılım aracılığıyla 3D modellemeye aktarılabilir.

Örnek Makine:

• EM-SAT 120 (Plasser & Theurer): Manuel olarak sürülen ya da otomatik olarak çekilen bir sistemdir.

^{Yol Arazi Tespit Makinesi (Yapay zeka desteğiyle üretilmiştir.)}

Ultrasonik ve Manyetik Ray Muayene Makineleri

Raylarda iç çatlak, korozyon ve kaynak hatası gibi kusurları tespit etmek için kullanılır.

Özellikleri:

• Ultrasonik problar kullanarak ray içi çatlakları algılar.
• Manyetik tanecik testi ile yüzey ve yüzey altı çatlaklar belirlenebilir.
• Gelişmiş makinelerde hatalı bölgeye otomatik işaretleme sistemi mevcuttur.

Örnek Makine:

• SPERRY Rail Car (ABD): Otomatik iz sürme ve kusur veritabanı ile çalışan bir araçtır.

Titreşim ve Rijitlik Ölçüm Makineleri

Hat rijitliği, ray-yatak etkileşimi ve titreşim değerlerini ölçerek hattın dinamik davranışlarını analiz eder.

Özellikleri:

• Geçici oturma ve gevşeme analizleri yapılır.
• Özellikle köprü yaklaşımı, makaslar ve yüksek hızlı hatlar için önemlidir.
• Yolcu konforu ve bakım planlamasında kullanılır.

Örnek Makine:

• Track Loading Vehicle (TLV): Ray üstüne yük bindirerek dinamik deformasyonu ölçer.

Elektriksel ve Sinyal İzleme Makineleri

Sinyalizasyon sistemlerinin doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Özellikle elektromanyetik uyumluluk testlerinde kullanılır.

Özellikleri:

• Devre direnci, sinyal iletim süreleri, kısa devre ya da sinyal kopukluklarını denetler.
• Fiber optik veya kablolu sinyalleri test eder.
• Hat boyu testlerinde veri kaydı yapabilir.

Yüksek Hızlı Ölçüm Trenleri

Bu trenler, binlerce kilometrelik hat boyunca yüksek hızla ölçüm yapabilen entegre test platformlarıdır.

Özellikleri:

• 200 km/s üzeri hızlarda ölçüm yapılabilir.
• Ray, travers, balast ve hat geometrisini aynı anda analiz eder.
• Çoğu durumda canlı video ve lidar desteklidir.

Örnek:

• TCDD Ölçüm Treni: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'nın modern hat kontrol trenidir.
• DB Netz ICE-S (Almanya): Alman demiryollarına ait ICE test trenidir.

Yol Stabilite ve Yer Değişim Ölçüm Cihazları

Zemin oturmalarını ve alt yapı bozulmalarını analiz eder. Genellikle jeoteknik sensörlerle birlikte çalışır.

Özellikleri:

• Enine ve boyuna yer değişim haritaları çıkarır.
• Su taşkını sonrası ya da heyelan riskine karşı ön analizlerde kullanılır.
• Sık kullanılan teknolojiler: GNSS, InSAR, total station, lidar destekli analizler.

Uygulama Alanları

• Hat İnşası: Yeni demiryolu hatlarının projelendirilmesi ve inşası sırasında, arazi tespit makineleri kullanılarak doğru hizalama ve eğim sağlanır.
• Bakım ve Onarım: Mevcut hatların düzenli olarak kontrol edilmesi ve bozulmaların erken tespiti için kullanılır.
• Güvenlik Denetimleri: Hat üzerindeki potansiyel tehlikelerin (örneğin, ray açıklığı bozulmaları, eğim değişiklikleri) tespiti için düzenli denetimlerde kullanılır.