Dünya Okyanuslar Günü, her yıl 8 Haziran’da kutlanan uluslararası bir gündür. UNESCO’ya bağlı Hükümetlerarası Okyanus Komisyonu (IOC) tarafından ilan edilen bu gün, denizlerin ve okyanusların korunması, sürdürülebilir biçimde kullanılması ve küresel düzeyde farkındalık oluşturulması amacıyla belirlenmiştir. Okyanusların, dünya ekosisteminin temel bir unsuru olarak biyolojik çeşitliliği desteklemesi, iklimin düzenlenmesine katkı sağlaması ve yaşamın devamı için hayati öneme sahip olması nedeniyle bu gün, uluslararası düzeyde ortak bilinç geliştirilmesi için kutlanmaktadır.

^{Okyanus (Anadolu Ajansı)}

Amaç

Dünya Okyanuslar Günü’nün temel amacı, okyanusların ekolojik, ekonomik ve bilimsel önemine dikkat çekmek, deniz ekosistemlerini korumaya yönelik küresel farkındalık yaratmak ve okyanus sağlığını tehdit eden çevresel sorunlara çözüm arayışlarını desteklemektir. Gün, bireylerden hükûmetlere, sivil toplum kuruluşlarından bilimsel kurumlara kadar geniş bir katılımı teşvik eder. UNESCO, bu günü insanlık ile okyanuslar arasındaki karşılıklı bağı vurgulayan bir fırsat olarak değerlendirmekte ve ortak sorumluluk bilinciyle okyanusların korunması için uluslararası iş birliğini güçlendirmeyi hedeflemektedir.

Tarihçe

Dünya Okyanuslar Günü fikri ilk kez 1992 yılında Rio de Janeiro’da düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda gündeme gelmiştir. 2008 yılında UNESCO’nun Hükümetlerarası Okyanus Komisyonu (IOC) tarafından resmi olarak kabul edilerek her yıl 8 Haziran’da kutlanması kararlaştırılmıştır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu da bu tarihi onaylamış ve Dünya Okyanuslar Günü’nü resmî takvime dahil etmiştir. UNESCO, bu günde her yıl farklı temalar belirleyerek okyanusların korunmasıyla ilgili küresel farkındalık faaliyetleri yürütmektedir.

Küresel Çalışmalar ve Katkılar

UNESCO, Dünya Okyanuslar Günü kapsamında yürütülen çalışmalarda merkezi bir rol üstlenmektedir. Kurum, 2021 yılında başlatılan “Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma için Okyanus Bilimi Onyılı” girişimini koordine etmektedir. Bu on yıl, okyanus biliminde bilgi paylaşımını artırmak, deniz kaynaklarını sürdürülebilir biçimde yönetmek ve ekosistemlerin korunması için bilim temelli politikaların geliştirilmesini amaçlamaktadır. Okyanus Onyılı çerçevesinde 300’ü aşkın eylem hayata geçirilmiştir. Bunlar arasında derin deniz araştırmalarının geliştirilmesine yönelik uluslararası programlar, Güney Okyanusu’nda bilimsel koordinasyon yapılarının kurulması ve 2030 yılına kadar okyanus tabanının %100’ünün haritalanmasını hedefleyen çalışmalar yer almaktadır.^【1】 

UNESCO, bu projeleri Uluslararası Hidrografik Örgüt ve Nippon Foundation-GEBCO Seabed 2030 Projesi ile yürütmektedir. Ayrıca 2024 yılında İspanya Hükûmeti ile birlikte Okyanus Onyılı Konferansı’nın düzenlenmesi ve 2025 yılında Fransa ile Kosta Rika ev sahipliğinde gerçekleştirilecek Birleşmiş Milletler Okyanus Konferansı’nda bilimsel yaklaşımların ön plana çıkarılması planlanmaktadır. UNESCO Genel Direktörü Audrey Azoulay, 2023 yılı Dünya Okyanuslar Günü mesajında, okyanusların “dünyanın mavi akciğerleri” olduğunu belirterek, gezegenin geleceği için bu ortak kaynağın korunmasının insanlığın sorumluluğu olduğunu vurgulamıştır.

Türkiye’deki Çalışmalar

Türkiye’de Dünya Okyanuslar Günü kapsamındaki faaliyetler, UNESCO Hükümetlerarası Okyanus Komisyonu’nda ülkemizi temsil eden Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı’nın koordinasyonunda yürütülmektedir. Bu kurumun öncülüğünde her yıl deniz araştırmaları ve denizel alan yönetimiyle ilgili kurumların temsilcilerinden oluşan SHOH Plan ve Koordinasyon Kurulu toplanmaktadır. 2018 yılı toplantısında, Dünya Okyanuslar Günü’nün ülke genelinde farkındalık yaratacak şekilde kutlanması ve yılın temasına uygun bilgilendirme faaliyetlerinin düzenlenmesi kararlaştırılmıştır.

Türkiye’de deniz kirliliğiyle mücadeleye yönelik çalışmalar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Bu program kapsamında TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü ile çeşitli üniversiteler tarafından denizlerdeki kirlilik seviyeleri ve etkilerinin belirlenmesine yönelik araştırmalar yapılmaktadır. Ayrıca, plastik kirliliğinin azaltılması, arıtma teknolojilerinin geliştirilmesi ve tek kullanımlık plastiklerin yerine çevre dostu alternatiflerin teşvik edilmesi yönünde çalışmalar sürdürülmektedir.