Erol Şadi Erdinç, 1935 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul’un Beyoğlu yakasında yaşadı, çocukluk ve ilk gençlik yıllarını Aksaray semtinde geçirdi. Eğitimini İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde tamamladı. Hukuk öğrenimi sırasında merhum Tarık Zafer Tunaya’nın en yakın talebelerinden biri oldu; onun bilimsel çalışmalarına belge sağlayarak katkıda bulundu. Aynı zamanda, İran edebiyatı ve Osmanlıca konusunda uzman olan Ahmet Ateş’in öğrencisi idi. Bu sayede klasik metinlerle doğrudan çalışabilecek bir dil yeterliliği kazandı.
Tarihçilik ve Akademik Kimlik
Erdinç’in tarihçiliği, akademik bir kürsüde değil, arşivler ve belgeler içinde sürdürülen bağımsız bir faaliyet olarak şekillendi. Özellikle İttihat ve Terakki Cemiyeti üzerine yoğunlaştı. Hayatının büyük kısmını bu yapının tarihsel belgelerini toplamak, sınıflandırmak ve yorumlamakla geçirdi. "İttihadçılık, evvelâ bir ruhtur!" ifadesiyle özdeşleşti. Murat Bardakçı tarafından kendisine "Son İttihadçı" unvanı uygun görüldü ve bu tanım, zamanla kamuoyunda da benimsendi.
Erdinç’in uzmanlığı, sadece belge toplamakla sınırlı değildi. Onun bilgisi, en küçük ayrıntıya kadar inen bir tarihsel hakimiyete dayanıyordu. Gündelik hayatta bile esprili diliyle geçmişin içinden detaylar aktarabiliyor, ciddi tarih sorularını mizah ile harmanlayabiliyordu. İlber Ortaylı'nın ifadesiyle, "çok bilenler her zaman rahat yazamazlar" sözü onun için biçilmiş kaftandı. Yazmaktan çok anlatmayı tercih eder, konuşmalarında zengin bilgi ve eleştirel aklı birleştirirdi.
Televizyon ve Kamuya Açıklık
Erol Şadi Erdinç, kamuoyunun daha geniş kesimleri tarafından Ulusal Kanal’da hazırlayıp sunduğu "Tarihten Güncele Sol Bakış" adlı programla tanındı. Bu program, son dönem Osmanlı ve erken Cumhuriyet tarihine dair belgelere ve birebir tanıklıklara dayanan bir anlatım içeriyordu. Bu yayınlar onun akademik derinliğini daha geniş kitlelere aktarmasını sağladı.
Yayın Faaliyetleri ve Mükemmeliyetçilik
Erdinç’in en dikkat çekici özelliği, mükemmeliyetçiliğiydi. Yazdığı metinlerin kusursuz olması için her cümleyi, hatta her kelimeyi tekrar tekrar gözden geçirir, bu nedenle eserlerini bir türlü yayımlayamazdı. Bu tavrı, hem üretkenliğini sınırlayan hem de titizliğini gösteren önemli bir özellikti. Hayattayken kitap yayımlamadı; belgelerini simya gibi sakladı. Sağlığında bastıramadığı büyük çalışması, vefatından altı yıl sonra 2018’de yayımlandı.
Bu üç ciltlik eser, İttihad ve Terakki’nin yargılanması süreciyle ilgili zabıtları içeriyordu:
- Birinci cilt (438 sayfa): Meclis-i Mebusan’da yapılan ve savaş sorumluluğunu araştıran soruşturma zabıtları.
- İkinci cilt (616 sayfa): İttihatçıları yargılayan Divan-ı Harp tutanakları.
- Üçüncü cilt (1020 sayfa): 1926 İzmir suikastı davasının zabıtları ve Ankara İstiklâl Mahkemesi kayıtları.
Bu çalışmanın ardından, İttihad ve Terakki’nin tüzük ve yönetmeliklerinin yer aldığı bir başka kitap yayımlanacaktı. Ancak onun ölümünden sonra, arkasında bıraktığı arşiv ve taslak metinlerin düzenlenmesi uzun bir süreç aldı.
Vefatı ve Ardından
Erol Şadi Erdinç, 17 Ekim 2012 tarihinde 77 yaşında vefat etti. Cenazesi, İstanbul Teşvikiye Camii'nden kaldırıldı. İlber Ortaylı başta olmak üzere pek çok akademisyen, gazeteci ve entelektüel, onun ardından derin bir boşluk hissiyle yazılar kaleme aldı. Onun vefatı, hem tarihçilikte bir dönemin kapanması hem de İstanbul’un eski aydın atmosferinin bir kaybı olarak değerlendirildi.
Erdinç’in ardında bıraktığı en büyük miras, belgeye dayalı tarihçilik anlayışıdır. Yazılı tarih kadar sözlü anlatıyı da önemseyen bir tavırla, belgeleri yaşayan hafıza ile birleştirdi. Kitaplarının basımı, kamuoyunun İttihat ve Terakki üzerine en kapsamlı kaynaklara ulaşmasını sağladı. Onun çalışmaları, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinin anlaşılması için temel kaynaklar arasında yer aldı.
Erol Şadi Erdinç, herhangi bir üniversitenin mensubu olmadan da nasıl derinlemesine tarih çalışması yapılabileceğini gösteren nadir isimlerden biri olarak Türk tarihçiliğinde ayrı bir yerde durmaktadır.
