İhram (ehram) , Doğu Anadolu’nun sert iklim koşullarına uyumlu, ince eğrilmiş koyun yününden düz yüzeyli mekikli dokuma ile elde edilen geleneksel bir kadın dış giysisidir. Erzurum başta olmak üzere çevre illerde kullanımı yaygın olan bu giysi, tarihî zanaatkârlığı ve kültürel kimliği bir arada yansıtır.

^{Erzurum İhramı (Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)}

Tanımı ve Etimolojik Kök

Ehram, kadınların çene altına kadar yüzlerini örttükleri, gözleri açıkta kalan bir örtünme giysisidir. Antik çağ örtüleriyle ve İslami hac giysisi olan ihramla etimolojik olarak bağlantılıdır. Erzurum’da “ihram” sözcüğü “ehram” biçiminde telaffuz edilir; benzer şekilde “çulha” da “culfa” olarak geçer.

Tarihsel Arka Plan

1850’lerden itibaren günümüzdeki formuyla kullanılmaya başlanmıştır. Üretimin merkezi Erzurum olup burada culfalar zanaatı icra ederdi. Ehram dokumacılığı 20. yüzyıl ortalarına kadar ayrı bir meslek dalı olarak sürdürülmüştür.

^{Dokuma Aşamasında İhram (AA)}

Malzeme ve Üretim Süreci

Yün Hazırlığı

Koyun yünü tokmakla yıkanır, kurutulmadan çırpılıp didilir.

Elçimlere ayrılıp sümek hâline getirilir; işlenemeyen kısımlar “çöp” olarak ayrılır.

Teşi ile eğrilen iplikler kelepçeyle sarılıp çıkrık yardımıyla masuralara aktarılır.

Dayanıklılık için çiriş bitkisi ve kireç taşından hazırlanan bulamaca batırılır, sonra uzatılır.

Tezgâh Yapısı ve Elemanları

Dağ: İplikleri gergin ve düzgün tutar.

Oturak (dokuma ve düzen): Dokuyucunun oturduğu alandır.

Ayakça: Gücüleri harekete geçirerek ağızlık açar.

Kuşlar: Gücülerin yukarı aşağı işleyişini sağlar.

Kol ve Tüfe: Tarağı çeker ve bağlantı sağlar.

Mitit: Dokumayı gergin tutan iki halebi boyunda çubuktur.

Mekik ve Masura: Atkı ipliğini taşır ve çözgü arasından geçirir.

Selman ve Sabitleme Demiri: Kumaşı sarar ve sabitler.

Dehdün (arka, orta, üst): Çözgü iplerinin düzgünlüğünü sağlar.

Ehram Tarağı: Kamış dişli, kaliteyi belirleyen geniş taraktır.

Gücü ve Tahsil Değneği: Çözgü yönlendirme ve germe işlevi taşır.

^{İhram Tezgâhı (AA)}

Dokuma Uygulaması

Haşiye (kenar bölümü) pamuk ipliğiyle dokunur.

Ayakça ile gücülere sırayla basılır; iplik araları açılır.

Mekik ile atkı ipliği geçirilir; motifler özel yerleştirilmiş renkli ipliklerle dokunur.

Dar en nedeniyle iki parça hâlinde dokunup çapraz biçimde dikilir.

Ölçüler: Yaklaşık 185 × 250 cm; bir dokuyucu günde bir ehram dokuyabilir.

Renk ve Nakış Kültürü

Genelde koyunun beyaz, mor, boz, siyah gibi doğal tonları kullanılır.

Renk, yaşa göre anlam taşır: Beyaz genç kızlar, mor/boz orta yaşlılar, mor/siyah yaşlı kadınlar içindir.

Motif örnekleri: Saat Kordonu, Reyhan Dalı, Ceylan Boynuzu, Antika, Aynalı Kutu, Elma Şeleği gibi örnekler vardır.

Nakışlar dokuma sırasında veya sonrasında tefe yardımıyla yerleştirilir.

Bitkisel boyalarla renk elde edilir: Cevizden yeşil, soğan kabuğundan kiremit, ayva çekirdeğinden bordo, nane kökünden mor elde edilir.

Örtünme Biçimi

Ehram çene altından itibaren yüzü örtecek biçimde giyilir. Bel bağı arasına sokularak sabitlenir; kenar parçalar “felenek” adını alır. Üzerine “atkı” örtülerek giyim tamamlanır.

^{İhrama Bürünmüş Kadınlar (AA)}

Coğrafi İşaretin Kültürel Önemi

2018’de Aziziye Belediyesi tarafından mahreç işareti alınmıştır. Tescil, Erzurum’un kültürel mirasının belgelenmesi açısından önemlidir. Üretim biçimi, doğal malzeme kullanımı ve teknik tanımlar hukuken koruma altına alınmıştır.

Kadın Emeği ve Zanaatkârlık

Dokuma süreci tarih boyunca kadın emeğiyle yürütülmüştür. İplik eğirme, motif işleme, kesim ve dikim kadınlar tarafından gerçekleştirilir. Günümüzde kadın istihdamına yönelik atölyeler ve kurslarla sürdürülmektedir.

^{İhram Üretiminde Kadınlar (AA)}

Eğitim Kurumlarında Yaşatılması

Kız Meslek Liseleri, Halk Eğitim Merkezleri ve bölgesel kalkınma projeleri Ehram dokumacılığını hem öğreterek hem de üreterek yaşatmaktadır.

Sağlık ve Doğallık

Kimyasal içermeyen yapısı sayesinde cilt dostudur. Yünün doğal ısı tutma özelliği nedeniyle özellikle kış aylarında avantajlıdır.

^{Farklı Kullanım Örnekleri (Erzurum Valiliği)}

Modern Kullanım Alanları

Ehram kumaşı günümüzde şu ürünlerde kullanılır: Çanta, cüzdan, kemer, yelek, kravat, yatak örtüsü, seccade, masa örtüsü, magnet, anahtarlık, dekoratif eşyalar.

Moda tasarımcıları tarafından çağdaş dış giyim ürünlerine entegre edilmektedir.

^{Farklı Kullanım Örnekleri (AA)}