Erzurum Kalesi, Erzurum il sınırları içinde yer alan ve bölgenin tarihsel gelişiminde önemli bir yer tutan bir yapıdır. İlk inşası Roma İmparatoru II. Theodosius dönemine tarihlenen kale, zaman içinde farklı medeniyetler tarafından onarılarak işlevsel değişiklikler geçirmiştir. Bizans, Selçuklu, Saltuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi boyunca savunma amacıyla kullanılan kale, stratejik konumu nedeniyle pek çok kez yeniden inşa edilmiştir. İç ve dış surları, Saat Kulesi (Tepsi Minare) gibi yapıları, kalenin tarihsel sürecini ve farklı dönemlerdeki işlevini yansıtmaktadır. Günümüzde Erzurum Kalesi, tarihi bir yapı olarak korunmakta olup, hem kültürel hem de yapısal açıdan önemli bir miras olarak değerlendirilmektedir.

^{Erzurum Kalesi ( Kaynak: Yazarın objektifinden, Zehra YAYLA)}

Tarihçe

Erzurum Kalesi, Anadolu'nun doğusunda yer alan Erzurum şehrinde konumlanmaktadır. Bölge, Urartular döneminden itibaren yerleşim görmüşse de, mevcut kale yapısının Roma İmparatoru II. Theodosius (408–450) döneminde inşa edildiği kabul edilmektedir.

Kale, tarih boyunca Bizans, Selçuklu, Saltuklu, İlhanlı, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerinde çeşitli onarımlar görmüş ve farklı medeniyetlerin etkisiyle değişim geçirmiştir.

İslam ordularının bölgeyi ele geçirmesinin ardından kale İslami yönetim anlayışına uygun şekilde düzenlenmiş ve savunma işlevi ön planda tutulmuştur.

Kalenin Coğrafi Konumu ve Stratejik Önemi

Erzurum Kalesi, Palandöken Dağları'nın uzantısında yer alan ve yüksek rakımı ile doğal savunma avantajı sağlayan bir noktada inşa edilmiştir. Anadolu’yu doğudan batıya bağlayan tarihi yolların kesişiminde bulunması, kaleye stratejik bir değer kazandırmıştır.

Bu konum, kale çevresinde hem ticari hem de askeri hareketliliğin yoğun olmasına neden olmuş ve Erzurum şehrinin gelişimini doğrudan etkilemiştir.

Erzurum Kalesi, iki ana bölümden oluşmaktadır: İç Kale ve Dış Kale.

İç Kale, yüksek bir tepe üzerine kurulmuş ve şehrin merkezinde savunmanın ana unsuru olarak işlev görmüştür. İç Kale surları, kesme taş malzeme kullanılarak inşa edilmiştir ve günümüzde büyük ölçüde korunmuştur.

Dış Kale, daha geniş bir alanı çevreleyen savunma yapıları ile şehri koruma amacı taşımaktaydı. Ancak zamanla Dış Kale surlarının büyük kısmı tahrip olmuştur.

Saat Kulesi'nin (Tepsi Minare) Tarihi Evrimi

İç Kale içerisinde yer alan Saat Kulesi, başlangıçta Saltuklular döneminde (12. yüzyıl) inşa edilen bir minare olarak yapılmıştır. Osmanlı döneminde, özellikle 19. yüzyılda kuleye saat mekanizması eklenmiş ve yapı bir saat kulesi işlevi kazanmıştır. Mimari olarak silindirik gövdeli ve kesme taş malzemeden inşa edilen kule, kalenin önemli bir simgesi hâline gelmiştir.

^{Erzurum Kalesi ( Kaynak: Yazarın objektifinden, Zehra YAYLA)}

Erzurum Kalesi’nin duvarlarında ve yapı elemanlarında tespit edilen usta mono gramları, yapının farklı dönemlerde farklı ustalar tarafından onarıldığını göstermektedir. Bu mono gramları, ustaların isimlerinin baş harflerinden veya sembolik işaretlerden oluşmaktadır. Taş işçiliği açısından kale, özellikle Saltuklu ve Osmanlı dönemlerinin karakteristik mimari özelliklerini yansıtmaktadır.

Kalenin Farklı Dönemlerdeki Restorasyonları

Erzurum Kalesi, tarih boyunca birçok kez doğal afetler ve savaşlar nedeniyle zarar görmüş, bu sebeple çeşitli dönemlerde onarım görmüştür. Bizans döneminde yapılan ilk büyük onarımların ardından, Saltuklular döneminde surların güçlendirildiği ve bazı burçların eklendiği bilinmektedir. Osmanlılar ise, kale surlarının büyük bir bölümünü restore etmiş ve kaleye yeni savunma yapıları eklemiştir. Cumhuriyet döneminde yapılan modern koruma çalışmaları, yapının bugüne ulaşmasını sağlamıştır.

Günümüzde Erzurum Kalesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınmış olup çeşitli restorasyon projeleriyle desteklenmektedir.