Gagai (antik kaynaklarda Gaxe), Likya’nın güneydoğu köşesinde, günümüz Antalya ili, Kumluca ilçesine bağlı Mavikent sınırları içinde yer alan antik bir yerleşimdir. Günümüzde “Asartepe” ya da “Aktaş Harabeleri” olarak anılan bölgede konumlanmış olan kent, denize hâkim bir tepe üzerinde kurulmuştur. İlk olarak Pseudo Skylax tarafından “Palaion Teikos” (Eski Kale) olarak anılmıştır.

Etimoloji

Gagai’nin adı, antik dönemden itibaren çeşitli biçimlerde açıklanmıştır. Bir rivayete göre, Rodosluların bu bölgeye yerleşmek için “Ga-ga” (toprak) diyerek arazi istemeleri üzerine kente bu isim verilmiştir. Ancak bu açıklamanın mitolojik nitelikte olduğu anlaşılmaktadır. Filolog O. Carruba, kentin adının kökenini Anadolu dillerine bağlayarak, adın eski Anadolu dilindeki “hahha” (ata) sözcüğünden türediğini ve Grekçede “Gaxe” biçiminde yazıldığını belirtir.

Eusebius, Gagai’yi “önemsiz bir Likya kenti” olarak nitelendirirken, antik kaynaklar yakınında “gagates” adlı bir linyit madeninden bahsederler. Bu linyit yatağının kentin ekonomik önemini artırdığı düşünülmektedir.

Tarihsel Gelişim ve Arkeolojik Bulgular

2007 yılında Prof. Dr. Nevzat Çevik başkanlığında yürütülen yüzey araştırmalarında Gagai’nin tarihinin, Rodos kolonisinden çok daha eski dönemlere uzandığı anlaşılmıştır. Kentte bulunan iki kulplu seramik kap, Erken Tunç Çağı II’ye (M.Ö. 2700–2400) tarihlenmiş olup, bölgedeki en eski yerleşim izini temsil eder. Bu buluntu, kentin Rodos kolonizasyonundan yüzyıllar öncesine ait yerleşim katmanlarının bulunduğunu göstermektedir.

Helenistik dönemde tepe üzerine inşa edilen kule, savunma yapısının merkezini oluşturur. Kent, Helenistik dönemde Limyra’nın kontrolü altında bulunmuş, Roma döneminde ise küçük ama örgütlü bir yerleşim olarak varlığını sürdürmüştür. Spratt ve Forbes, Gagai’nin Rhodiapolis ve Corydalla ile birlikte bir sympoliteia oluşturduğunu bildirirler.

Kent Yapısı ve Mimari Unsurlar

Kentin kalıntıları dört ana bölgeye ayrılır: üst akropolis, alt akropolis, düz alan (Roma dönemi kamusal merkezi) ve nekropolis.

• Üst Akropolis: Dikdörtgen formda planlanmış, Bizans dönemi surlarıyla çevrilidir. Doğu-batı doğrultusunda 400 metre uzunluğundaki surların yüksekliği yer yer 6 metreye ulaşır. Akropolisin kuzeydoğusunda, giriş kapısı ve iki odalı Helenistik kule kalıntısı bulunmaktadır. 5. yüzyıla tarihlenen bazilikal planlı bir kilise, bu alanın geç dönemde de kullanım gördüğünü gösterir.

• Alt Akropolis: Denize bakan tepe üzerindeki sur kalıntıları 6.-7. yüzyıla tarihlenmiştir. Bölgede, kayaya oyulmuş iki katlı karma yapılar ve olasılıkla depo veya ikamet amaçlı kullanılmış mağara sistemleri yer alır. Bu mağaraların bazıları serin hava koşulları nedeniyle doğal soğuk depo olarak kullanılmıştır.

• Roma Dönemi Kamusal Alanı: Gagai’nin Roma dönemindeki merkezi, hamam, tiyatro, nymphaeum (anıt çeşme) ve olasılıkla agora gibi yapılardan oluşur.

• Hamam, Opramoas tarafından M.S. 2. yüzyılda finanse edilmiştir ve frigidarium, tepidarium ve caldarium bölümlerinden oluşur. Hypocaust (alttan ısıtma) sistemi iyi korunmuştur.

• Nymphaeum, hamamın doğusunda yer alır ve yarım dairesel apsis planıyla Roma dönemine tarihlenir.

• Tiyatro, hamamın güneyinde yer almakta olup taş bloklarının 1950’lerde Mavikent’teki cami yapımında kullanılması nedeniyle tahrip olmuştur.

• Su Kemeri (Aqueductus), kentin kuzeyinden başlayarak Mavikent’e uzanır; 23 adet ayak günümüze kadar korunmuştur ve Opramoas dönemiyle çağdaş kabul edilir.

• Nekropolis: Kentin kuzey yamacında yer alan nekropolis, Roma dönemine ait kaya mezarları, yeraltı odalı mezarlar ve khamosorion (taş lahit) örnekleriyle dikkat çeker. Mezar mimarisi, Likya’daki tipik ahşap taklitli örneklerden ziyade Roma dönemi geleneklerini yansıtır. Ayrıca 1. yüzyıldan 3. yüzyıla tarihlenen yazıtlı mezar sunakları (tomb altar) bölgenin epigrafik önemini ortaya koymaktadır.

Sikke ve Buluntular

Gagai’de bulunan en erken sikke M.Ö. 430–420 arasına tarihlenmektedir. Üzerinde “Gaxe” yazılı olan bu sikke, kentin adının erken biçimini belgelemektedir. Kent, Likya Birliği döneminde de (M.Ö. 2.–1. yüzyıl) Apollo betimli gümüş ve bronz sikkeler basmıştır. Roma döneminde Caracalla ve III. Gordianus dönemlerine ait imparator portreli bronz sikkeler üretilmiştir.