Halet Çambel, 27 Ağustos 1916 tarihinde Almanya'nın başkenti Berlin’de dünyaya geldi. Babası, Türkiye’nin önemli askerlerinden ve siyasetçilerinden olan Hasan Cemil Çambel, annesi ise Berlin Büyükelçisi İbrahim Hakkı Paşa’nın kızı Remziye Hanım’dır. Ailesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun bürokratlarından gelen bir geçmişe sahipti. Birinci Dünya Savaşı sonrasında bir süre İsviçre ve Avusturya’da yaşamış, 1924 yılında Türkiye’ye dönmüştür.
Eğitim Hayatı ve Sporculuğu
İstanbul Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nden 1935 yılında mezun olan Çambel, aynı yıl Fransa Hükümeti tarafından verilen bursla Paris Sorbonne Üniversitesi’nde arkeoloji eğitimi almaya başladı. Üniversite yıllarında arkeoloji eğitiminin yanı sıra eskrim ve binicilik sporlarıyla ilgilendi. 1936 Berlin Olimpiyatları’nda eskrim dalında, Suat Fetgeri Aşeni ile birlikte Türkiye’yi temsil ederek, olimpiyatlara katılan ilk Türk kadın sporcular oldu. Bu olay, Türkiye’nin kadın sporcu tarihindeki önemli bir dönüm noktasıdır.
Akademik Kariyer ve Doktora Çalışmaları
1938 yılında Sorbonne Üniversitesi’nde doktora çalışmalarına başlayan Çambel, II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi nedeniyle Fransa’ya dönemedi. 1939 yılında Fransız Arkeoloji Enstitüsü’nün Afyon Yazılıkaya/Midas Şehri kazılarına katıldı. 1944 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden doktora derecesini aldı. Aynı yıl Prof. Dr. H.Th. Bossert’in asistanı olarak İstanbul Üniversitesi’nde göreve başladı.
Arkeolojik Kazılar ve Karatepe Çalışmaları
1947 yılında Anadolu’da, Osmaniye’nin Karatepe-Aslantaş bölgesinde başlayan kazılarda yer aldı. Bu kazılarda, Geç Hitit dönemine ait önemli eserlerin ortaya çıkarılması ve bu eserlerin korunması için büyük emek harcadı. Kazı alanını Türkiye’nin ilk açık hava müzesi haline getirilmesi için çalışmalar yaptı ve bu amaçla Karatepe-Aslantaş Milli Parkı’nın kurulmasını sağladı. Restorasyon ve koruma faaliyetlerine öncülük etti.
Akademik Katkılar ve Kurumsal Çalışmalar
1960 yılında profesör unvanı alan Çambel, aynı yıl İstanbul Üniversitesi’nde Prehistorya Anabilim Dalı’nı kurdu ve kürsü başkanı oldu. 1960 darbesi sonrası üniversiteden geçici olarak uzaklaştırıldı ve Almanya Saarbrücken Üniversitesi’nde konuk öğretim üyesi olarak görev yaptı. 1963 yılında Türkiye’ye döndü ve görevine devam etti. 1984 yılında emekli olana dek akademik çalışmalarını sürdürdü.
Bilimsel İlkeler ve Mirası
Halet Çambel, “kültür varlıklarının doğal ortamı ve çevrede yaşayanlarla birlikte korunması” ilkesini Türkiye’de ilk savunan arkeologlardan biridir. Bu yaklaşım, günümüzde çağdaş arkeoloji pratiğinin temel ilkelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Öğrencileri ve meslektaşları tarafından çok sayıda saygı gören Çambel, Türkiye’de arkeolojinin gelişmesinde öncü bir figür olmuştur.
Ödüller, Onurlar ve Son Yılları
Çambel, Türkiye Bilimler Akademisi’nin seçilmiş şeref üyelerinden biri olmuş, Boğaziçi Üniversitesi tarafından fahri doktora unvanı ile ödüllendirilmiştir. Uluslararası birçok akademi ve meslek kuruluşunda üyelikleri bulunmaktaydı. 12 Ocak 2014 tarihinde İstanbul’da hayatını kaybetmiştir. Ardında Türkiye arkeolojisine büyük katkılar ve önemli bir miras bırakmıştır.
