Hatay ekşi aşı, bulgur, et, iç yağı, un, ceviz içi, biber salçası, kimyon, soğan, kırmızıbiber, tuz, patlıcan ya da havuç, domates, sarımsak, yağ (tereyağı veya sıvı yağ), nar ekşisi, beyaz şeker, su ve kuru nane kullanılarak hazırlanan bir çorba türüdür. Hatay ilinin mutfak kültürü içinde yer alan bu yemek, sadece günlük öğünlerde değil, aynı zamanda misafir ağırlama, düğün, davet, bayram ve festival gibi özel günlerde de sunulur.
Ürünün hazırlanmasında kullanılan bileşenlerin seçimi, hazırlanma ve servis aşamaları ile üretim metodu, onu benzerlerinden ayırır. Üretimin her safhası Hatay ekşi aşının ünü coğrafi sınırıyla ilişkilidir ve 24 Nisan 2025 tarihinde tescil edilmiştir.
Ürün Özellikleri
Hatay ekşi aşı, esas olarak iki ana bileşenden oluşur: köfteler ve çorba kısmı. Köfteler için bulgur, kıyma, iç yağı, buğday unu, ceviz içi, biber salçası, kimyon, kuru soğan, kuru nane, kırmızıbiber ve tuz kullanılır. Çorba için ise kuru soğan, patlıcan veya havuç, domates, sarımsak, tereyağı veya sıvı yağ, buğday unu, domates salçası, nar ekşisi, beyaz şeker, su ve kuru nane ile tuz kullanılır. Bu malzemelerin birleşimi, yemeğin ayırt edici ekşi lezzetini oluşturur.
Üretim Metodu
Hatay ekşi aşının hazırlanışı aşağıdaki adımları içerir:
- Bulgurun Hazırlanması: Bulgur ılık suda 1,5-2 saat bekletilerek yumuşatılır.
- Köfte Harcının Hazırlanması: Bulgurun içine iki kez çekilmiş et, biber salçası, rendelenmiş soğan (bir adet), kimyon, un ve tuz eklenir ve yoğrulur. Bu harç, daha sonra kıyma makinesinden iki kez geçirilir.
- Köfte İçinin Hazırlanması: Başka bir kapta iç yağı eritilir, bir miktar kıyma ve kalan rendelenmiş soğan eklenerek kavrulur. İçine ceviz içi, kuru nane ve kırmızıbiber katılarak karıştırılır, ardından soğumaya bırakılır.
- Köftelerin Şekillendirilmesi: Hazırlanan bulgur harcından parçalar yuvarlanır, hafifçe oyularak içine hazırlanan iç harçtan konulur ve ağızları kapatılarak köfteler tamamlanır.
- Çorbanın Hazırlanması: Bir kapta tereyağı veya sıvı yağ kullanılarak doğranmış soğanlar ve sarımsak karıştırılır. Üzerine küp şeklinde doğranmış patlıcanlar veya havuçlar ile kabukları soyulup doğranmış domatesler eklenir.
- Kıvam Verme: Un, bir bardak suda eritilerek çorbaya katılır. Ardından domates salçası, nar ekşisi, beyaz şeker, tuz ve su eklenir.
- Pişirme: Çorba yaklaşık 20 dakika pişirildikten sonra hazırlanan köfteler eklenir ve 15-20 dakika daha pişirilir.
- Servis: Pişirme işlemi tamamlanmak üzereyken kuru nane eklenir ve yemek sıcak olarak servis edilir.
Coğrafi Sınır
Hatay ekşi aşının coğrafi sınırı Hatay ili olarak belirlenmiştir. Ürünün uzun bir geçmişe sahip olması ve Hatay yemek kültürü içerisindeki önemi nedeniyle ün bağı oluşmuştur. Bu sebeple, Hatay Ekşi Aşı'nın tüm üretim aşamalarının, tescil belgesinde belirtilen bu coğrafi sınır içerisinde gerçekleşmesi zorunludur.
Denetim
Denetim faaliyetleri, Hatay Valiliği'nin koordinasyonunda; Hatay İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Hatay Valiliği'nden ürün konusunda uzman toplam iki kişiden oluşan bir denetim mercii tarafından yürütülür. Denetimler, düzenli olarak yılda bir kez yapılır; gerekli görülen hallerde ve şikâyet üzerine ise her zaman gerçekleştirilebilir.
Denetim mercii, üretimde kullanılan bileşenlerin uygunluğunu, miktarların doğruluğunu, üretim metodunun şartlara uygunluğunu ve Hatay Ekşi Aşı ibaresi ile mahreç işareti ambleminin doğru kullanımını kontrol eder. Denetim sırasında, kamu veya özel kuruluşlardan uzman gerçek veya tüzel kişilerden faydalanılabilir veya hizmet satın alınabilir.
