Haydaran Kaya Mezarları, Kommagene Krallığı dönemine tarihlenen ve ana kaya içerisine oyulmuş mezar yapılarıdır. Adıyaman il merkezinin yaklaşık 17 kilometre kuzeyinde, Taşgedik köyü sınırları içerisinde yer alır. Mezar alanı, kaya üzerine işlenmiş kabartma sahnesiyle dikkat çeker; bu sahnede Kommagene Kralı I. Antiochos ile Güneş Tanrısı Helios’un tokalaşma tasviri yer almaktadır. Bu yönüyle, bölgedeki kral kültü ikonografisinin önemli bir temsilcisidir.

^{Haydaran Kaya Mezarları (Türkiye Kültür Portalı)}

Konum ve Çevresel Bağlam

Haydaran Kaya Mezarları, Fırat havzasına bakan bir yamaç üzerinde konumlanmıştır. Yerleşim, Kommagene Krallığı’nın hüküm sürdüğü Adıyaman ve çevresinde yoğun olarak görülen kaya mezar geleneğinin bir uzantısı niteliğindedir. Aynı bölgede bulunan Perre Antik Kenti, Turuş Kaya Mezarları, Karadağ Tümülüsü ve Beştepeler gibi çok sayıda kaya mezarıyla birlikte değerlendirilir.

Mimari Özellikler

Mezarlar, ana kayanın dik bir cephesine oyularak inşa edilmiştir. Giriş cephesinin hemen üzerinde ya da yanında yer alan kabartma sahne, yapıya kültürel ve sembolik bir boyut kazandırmaktadır. Mezar iç planı hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamakla birlikte, Kommagene mezar mimarisinde yaygın olan tek odalı düzene uygunluk göstermesi muhtemeldir.

Kabartma Kompozisyonu

Mezarın en dikkat çekici unsuru, Güneş Tanrısı Helios ile Kral Antiochos’un tokalaşma sahnesini içeren kabartmadır. Bu sahne, Kommagene sanatında sıkça rastlanan tanrı-kral tokalaşma ikonografisinin bir örneğini sunar. Kabartmada Helios ışın taçlı olarak, Antiochos ise kral giysileri ve otorite sembolleriyle tasvir edilmiştir. Söz konusu ikonografi, Kommagene inanç sisteminde kralın tanrısal meşruiyetini vurgulayan bir anlatım biçimidir.

Tarihlendirme

Kabartmadaki kral figürünün I. Antiochos’a ait olduğu kabul edilmekte, bu doğrultuda Haydaran Kaya Mezarları M.Ö. 1. yüzyıl ortalarına, yani Kommagene Krallığı dönemine tarihlendirilmektedir.

Koruma Durumu ve Araştırmalar

Haydaran Kaya Mezarları, günümüzde Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından kayıt altına alınmış ve ziyaret edilebilir kültürel miras alanları arasında yer almıştır. Alanın mimari yapısı ve kabartmaları ciddi tahribata uğramamış olup, arkeolojik ve epigrafik açıdan belgelenmeye uygundur.

Haydaran Kaya Mezarları, kabartma figürleri ve mimari konumlanışıyla Kommagene Krallığı'nın taşra yönetim alanlarındaki kült-pratik izlerini taşır. Helios-Antiochos tokalaşma sahnesi, Nemrut Dağı Tümülüsü’ndeki benzer örneklerle birlikte düşünüldüğünde, kraliyet kültünün yalnızca merkezde değil, kırsal bölgelerde de etkili olduğunu göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Bu özelliğiyle Haydaran, Kommagene sanatının ve inanç sisteminin arkeolojik yansımaları arasında önemli bir yere sahiptir.