Iğdır Kayısısı, Türkiye'nin Iğdır iline özgü, tescilli bir coğrafi işarete sahip kayısı çeşididir. "Menşe adı" türünde bir coğrafi işaret olan Iğdır Kayısısı, 17 Eylül 2018 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescil edilmiştir. Tescil ettiren kurum, Iğdır Ticaret ve Sanayi Odası'dır. Bu coğrafi işaret, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 1 Kasım 2017 tarihinden itibaren korunmaktadır.

Coğrafi Sınır ve Kullanım Biçimi

Iğdır Kayısısı'nın coğrafi sınırı, Iğdır ili ve ilçeleri ile Kars ilinin Kağızman ilçesidir. Coğrafi işaretin adı, ürünün üzerinde marka ile birlikte kullanılabilir. Ayrıca, ürünün ambalajı veya taşındığı kasalar üzerinde belirli bir logo yer almalıdır.

Ayırt Edici Özellikleri

Iğdır Kayısısı, yayvan taçlı ve çok kuvvetli büyüyen ağaçlar meydana getirir. En belirgin ayırt edici özelliği, sofralık olarak iri meyvelere sahip olması ve yüksek yeme kalitesidir. Iğdır kayısı üretim alanlarında hakim çeşit Şalaktır. Teberze ve Ordubat gibi diğer yerel çeşitler tozlayıcı olarak kullanılmaktadır.

Meyvenin Fiziksel Özellikleri:

• Şekil: Eliptik.
• Kabuk ve Et Rengi: Sarı.
• Yanak Durumu: Kuvvetli ve simetrik.
• Tat ve Doku: Tatlı, sulu ve orta sertlikte meyve eti.
• Çekirdek: Ete serbest bağlı, eliptik ve tatlıdır.
• Ortalama Meyve Ağırlığı: 53.42-78.32 gram.
• Meyve Eni: 41.06-48.83 mm.
• Meyve Boyu: 49.81-56.81 mm.
• Meyve Yüksekliği: 40.53-47.27 mm.
• Çekirdek Ağırlığı: 2.42-2.69 gram.
• Çekirdeğin İç Ağırlığı: 0.77-0.85 gram.

Meyvenin Fitokimyasal Özellikleri:

• Suda Çözünen Kuru Madde Miktarı: %13.72-16.48.
• Meyve Suyu pH: 4.5-4.96.
• Titre Edilebilir Toplam Asitlik (malik asit): %0.29-0.32.
• C Vitamini: 7.70-11.17 mg/100 g.
• Toplam Şeker: 7.54-14.22 g/100 g.

^{Iğdır Kayısısı Görseli (Anadolu Ajansı)}

Üretim Metodu

Iğdır Kayısısı, kışları soğuk, yazları güneşli ve sıcak iklimi sever. Sıcak ve besin maddelerince zengin topraklarda iyi gelişir. Aras vadisinde tam çiçeklenmeden hasada kadar geçen süre 97 ile 123 gün arasında değişir.

Fenolojik Safhaları:

• Tomurcuk patlaması: 4-18 Mart.
• Pembe uç dönemi: 10-27 Mart.
• Pembe balon dönemi: 14 Mart-1 Nisan.
• İlk çiçeklenme: 23 Mart-6 Nisan.
• Tam çiçeklenme: 27 Mart-13 Nisan.
• Çiçeklenme sonu: 1-15 Nisan.
• Hasat zamanı: 5-27 Temmuz.

1. Fidan Üretimi: Zerdali tohumlarından üretilen anaçlar üzerine profesyonel aşıcılar tarafından durgun "T" göz aşısı yapılarak üretilir. Aşılar genellikle temmuz sonu ve ağustos ayı boyunca yapılır. Fidanlar 1 veya 2 yaşlı olarak piyasaya sürülür.
2. Bahçe Tesisi: 1 veya 2 yaşlı zerdali anaçları üzerine aşılı fidanlarla kurulur. Büyük ve yayvan taç oluşturması nedeniyle, bahçe tesisi 8×8 veya 10×10 m mesafelerde kare dikim şeklinde yapılır. Teberze ve Ordubat yerel çeşitleri tozlayıcı olarak dikilir. Dikimler genelde ilkbaharda gerçekleştirilir.
3. Sulama: Genellikle yüzey sulama şeklinde hasat zamanına kadar 4-5 kez yapılır. Damla sulama sistemleri de yeni yeni görülmektedir.
4. Gübreleme: Çiftlik gübresi ve ticari gübreler kullanılır. Çiftlik gübresi toprağın organik maddesini artırmak için, amonyum sülfat, amonyum nitrat, diamonyum fosfat ve triple süper fosfat gibi ticari gübreler ise azot ve fosfor kaynağı olarak kullanılır.
5. Budama: Dikim, şekil ve ürün budaması şeklinde uygulanır. Budamalar genellikle hasattan sonra sonbaharda veya erken ilkbaharda yapılır. Kış ortasında sert soğuklar ve don olayları nedeniyle budama yapılmaz.
6. Hastalık ve Zararlılar ile Mücadele: Erken ilkbaharda göztaşı uygulaması yapılır. Çil hastalığı ve kabuklu bit zararlısına karşı resmi ruhsatlı ilaçlar kullanılır. Hormon kullanımı söz konusu değildir.
7. Hasat Zamanı: Sofralık olarak değerlendirildiği için tam olgun dönemde hasat edilmez. Ağaçlarda homojen olgunlaşma olmadığı durumlarda kademeli hasat yapılır. Hasat, meyvenin renginin yeşilden saman sarısına döndüğü, meyveye ben düşme döneminde gerçekleştirilir. Genellikle haziran sonu ile temmuz ortalarına kadar devam eder.
8. Ambalajlama: Genellikle 2 veya 3 sıra halinde, 8-10 kilogram civarında plastik kasalarda ambalajlanır. Mukavva kutular da tercih edilmektedir.
9. Depolama: Diğer sofralık kayısılar gibi depolamaya çok fazla elverişli değildir. Ancak +2∘C'de %90 bağıl nemde 2-3 hafta süre ile depolanabilir.

^{Iğdır Kayısısı Toplama Anlarına Ait Bir Görüntü (Anadolu Ajansı)}

Denetleme

Iğdır Kayısısı'nın denetimleri, Iğdır Ticaret ve Sanayi Odası koordinatörlüğünde, Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ve Iğdır Tarım İl Müdürlüğü'nden uzmanlardan oluşan en az 4 kişilik bir denetim mercii tarafından yapılır. Denetimler üretim ve hasat aşamalarında yılda iki kez, şikâyet halinde, şüphe üzerine ve ihtiyaç duyulduğunda ise her zaman gerçekleştirilir.

Denetim Kriterleri:

1. Ürünün üretim aşamaları.
2. Ürünün hasat dönemi.
3. Ürünün fiziksel ve kimyasal özellikleri.
4. Coğrafi işaretin kullanımı.

Denetim mercii, kamu veya özel kuruluşlardan veya görevli uzmanlardan faydalanabilir veya hizmet satın alabilir. Haksız ve kurallara aykırı kullanım durumlarında Iğdır Ticaret ve Sanayi Odası gerekli kanuni yollara başvurur. Denetim raporları her yıl Türk Patent ve Marka Kurumu'na gönderilir.