İspir Kuru Fasulyesi, Erzurum ilinin İspir ilçesi sınırlarında yetiştirilen ve coğrafi işaret koruması altında bulunan bir baklagil türüdür. Menşe adı olarak tescillenen ürün, sahip olduğu morfolojik, tarımsal ve iklimsel özellikleriyle yetiştiği bölgeye özgü nitelikler taşımaktadır. Tescili 07 Temmuz 2008 tarihinde yapılmış ve 05 Mayıs 2010 tarihli Resmî Gazete’de ilan edilmiştir. Daha sonra 15 Kasım 2018 tarihli bültende değişiklik ilanı yayımlanmıştır. İspir Kuru Fasulyesi’nin üretimi, yetişme koşulları, denetim süreçleri ve coğrafi sınırları mevzuat çerçevesinde belirlenmiştir.

Coğrafi Sınır ve İklim Özellikleri

İspir Kuru Fasulyesi’nin üretim alanı yalnızca Erzurum’un İspir ilçesi sınırları ile sınırlıdır. Yöre, Doğu Anadolu Bölgesi’nin yükseltisi yüksek ve karasal iklim özellikleri gösteren bir alanında yer almakla birlikte, yaz aylarında nispeten ılıman bir iklime sahiptir. Fasulye yetiştiriciliği için gerekli sıcaklık ve nem koşulları, özellikle ilkbahar ve yaz aylarında sağlanabilmektedir. Bitki gelişim süreci boyunca 20–25 °C sıcaklık aralığı uygun kabul edilmekte, çimlenme için toprak sıcaklığının en az 10 °C, ideal olarak 20–30 °C olması gerekmektedir. Don riski bulunan erken dönemlerde ekim yapılması kalite ve verimi olumsuz etkileyebilmektedir.

Coğrafi İşaret ve Hukuki Statü

İspir Kuru Fasulyesi, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 141 numara ile tescillenmiş bir menşe adı niteliğindeki coğrafi işarettir. Tescil başvurusu C2008/029 numarası ile yapılmış ve koruma süreci İspir Esnaf ve Sanatkârlar Odası tarafından yürütülmektedir. Ürünün coğrafi sınırı yalnızca İspir ilçesiyle sınırlıdır. Kullanım biçimi “markalama” olarak belirlenmiştir. İlgili mevzuat gereği, ekimden hasada ve pazarlama süreçlerine kadar denetim mekanizmaları tanımlanmıştır.

Morfolojik Özellikler ve Ayırt Edici Nitelikler

İspir Kuru Fasulyesi, yuvarlağa yakın ya da hafif böbrek şeklinde olan ve halk arasında “şeker fasulyesi” olarak da bilinen bir form göstermektedir.

• Bitkisel Özellikler:
• Büyüme tipi yarı sarılıcıdır.
• Bitki boyu 150–170 cm arasında değişmektedir.
• Bitkide 40–50 adet bakla oluşur.
• Bakla uzunluğu 7–12 cm’dir.
• İlk bakla yüksekliği 11–15 cm arasında değişir.
• Her baklada 4–5 adet tohum bulunur.
• Tohum Özellikleri:
• 1000 tane ağırlığı 300–325 g’dır.
• Tohum verimi 230–305 kg/da aralığındadır.
• Gelişim Süreleri:
• Tohum çimlenme süresi: 8 gün
• Çiçeklenme süresi: 56–61 gün
• Olgunlaşma süresi: 130–140 gün

Yaprak ve çiçek yapısı ürüne özgü karakteristik özellikler taşır. Yaprak rengi yeşil, çiçek rengi ise eflatundur. Yaprak şekli üçgen olup ucu orta sivridir ve az buruşukluk göstermektedir.

Toprak ve İklim İstekleri

Fasulye bitkisi, don riskine karşı hassas olduğundan yetiştiriciliği sıcak ve ılıman iklimlerde yapılmaktadır. Çimlenme ve çıkışın sağlıklı olması için toprak sıcaklığının en az 10 °C olması gerekir. Çiçeklenme ve döllenme süreçleri 20–25 °C sıcaklık aralığında olumlu şekilde gerçekleşir; daha yüksek sıcaklıklar çiçek ve bakla dökülmesine neden olabilir.

Toprak yapısının iyi hazırlanmış, keseksiz ve suyun tarlada eşit dağılmasına uygun olması gerekmektedir. İlkbaharda ekim öncesi yapılan toprak işlemede toprağı alt üst etmeyen kazayağı, kırlangıç kuyruğu gibi aletler kullanılır. Ardından tesviye ve kesek kırma işlemleri yapılır.

Tarım Tekniğinde Özel Uygulamalar

Gübreleme

İspir Kuru Fasulyesi, Rhizobium bakterileri sayesinde kısmen simbiyotik azot fiksasyonu sağlamakla birlikte, yörede genellikle çiftlik gübresi kullanılmaktadır. Yetersiz besleme durumunda verim kayıpları görülebilir.

Bakım ve Sulama

Fasulye bitkisinin ekimden hasada kadar yaklaşık 400–450 mm suya ihtiyacı vardır. Yörede ilk çiçeklenmeye kadar sulama yapılmamakta, ardından düzenli salma sulama uygulanmaktadır. Yabancı ot kontrolü ve toprak yüzeyinde oluşan kaymak tabakasının kırılması için çapalama önemlidir.

Hasat ve Harman

Hasat, bitkilerde baklaların genel olarak sarardığı ve tohumların normal şekil ve rengini kazandığı dönemde yapılır. Erken hasat, dane buruşmasına ve kalite düşüşüne yol açabilir. Hasat genellikle sabahın serin saatlerinde elle yapılır. Sökülen bitkiler gölgede birkaç gün kurutulur. Harman işlemi sopayla dövme, traktör gezdirme ya da özel harman makineleri ile yapılabilir. Makineli harmanda kırık tane oranını azaltmak için batör hızının düşük tutulması gerekir.

Denetim Mekanizması ve Kurumlar

İspir Kuru Fasulyesi’nin ekim, hasat ve pazarlama aşamaları yılda üç kez düzenli olarak denetlenmektedir. Denetimler İspir Esnaf ve Sanatkârlar Odası koordinatörlüğünde; İspir İlçe Tarım Müdürlüğü ve Atatürk Üniversitesi İspir Hamza Polat Meslek Yüksekokulu’ndan görevlendirilen uzmanlardan oluşan bir denetim kurulu tarafından yürütülmektedir. Şikâyet durumunda ek denetimler yapılabilmektedir. Denetim mercii gerektiğinde kamu veya özel kuruluşlardan destek alabilir ve hukuki süreçleri takip eder.