Karakoçan, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve Elazığ iline bağlı olan bir ilçedir. 1936 yılında, Cumhuriyet dönemi idari düzenlemeleri çerçevesinde kurulmuştur. İlçe; Palu’ya bağlı Ohi ve Başyurt (eski adıyla Lahan) nahiyeleri ile Bingöl’ün Kiğı ilçesine bağlı Çan nahiyesinin birleştirilmesiyle teşkil edilmiştir. İlçeye adını veren Karakoçan, aynı zamanda merkez köylerinden birinin de ismidir. Ancak ilçe merkezi olarak, topoğrafik koşullar açısından daha elverişli bulunan Tepe Köyü seçilmiştir.
Coğrafi Konum ve Fiziki Yapı
Karakoçan İlçesi, Yukarı Fırat Havzası'nda, Karakoçan Fay Zonu üzerinde oluşmuş tektonik kökenli bir ova üzerinde yer almaktadır. Ova, Holosen dönemine ait geniş alüvyonlarla kaplıdır ve çevresi yüksek dağlarla kuşatılmıştır. Kuzeyde Gaz ve Çopur Dağları, kuzeydoğuda Kurucadağı (2372 m), doğuda Hesesek Dağları ve güneyde Mazı Dağları bulunmaktadır. Bu dağlık alanlar bazalt, andezit ve tüf gibi kayaçlardan oluşmaktadır. Ovanın ortalama yükseltisi 1085–1110 metre arasında değişmektedir.
İlçede başlıca akarsular Peri Suyu, Ohi Çayı ve Kuşçu Çayıdır. İlçe sınırlarında Kalecik Deresi üzerinde yer alan Kalecik Sulama Göleti'nin yanı sıra Seyrantepe, Özlüce, Pembelik, Kalecik ve Tatar barajları da mevcuttur. Ova, güneybatıya doğru hafif eğimli olup sade bir görünüme sahiptir. Ovanın ürün deseni, iklim koşulları ve sulama imkanlarının sınırlılığı nedeniyle dar bir yelpazeye sahiptir.
İklim
Karakoçan’da hâkim olan iklim tipi karasal iklimdir. 1975–2006 yılları arasındaki verilere göre, yıllık ortalama sıcaklık 11,1°C, en düşük ortalama sıcaklık -3,1°C, en yüksek ortalama sıcaklık ise 24,1°C’dir. Yıllık termik amplitüd 27,2°C’ye kadar ulaşmaktadır. Ortalama yıllık yağış miktarı 654,5 mm’dir ve yağışların %60’ı ilkbahar ve sonbaharda görülmektedir. Kış aylarında kar yağışlı gün sayısı 35’i geçmekte, kar kalınlığı ortalama 8,5 cm’ye ulaşmaktadır. Thorntwaite iklim sınıflandırmasına göre yarı nemli, mezotermal ve yazları su noksanı olan bir iklim tipi görülmektedir.
Doğal Bitki Örtüsü ve Toprak Kullanımı
İlçenin kuzey kesimlerinde meşe ormanları doğal klimaksı oluşturmaktadır. Ancak tarihsel süreçte yerleşimlerin artması ile antropojen step formasyonları yaygınlık kazanmıştır. Tarıma uygun alanlar sınırlı olmakla birlikte, tahıl üretimi yapılmaktadır. 1975 yılında hizmete giren Kalecik Barajı sayesinde sınırlı da olsa sulu tarım uygulanmaktadır. Ancak kentsel büyüme nedeniyle bazı tarım arazileri atıl duruma düşmüştür.
Tarihî Gelişim
Karakoçan’ın yerleşim tarihi Kalkolitik Dönem’e kadar uzanır. 1987 yılında Bahçecik Köyü’nde yapılan arkeolojik çalışmalar, bölgede Urartu yerleşimi olduğunu göstermiştir. Aynı bölgede 1990’da Urartulara ait bir yazıt bulunmuştur. İlçe, tarih boyunca Hititler, Urartular, Medler, Persler, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Akkoyunlular ve Osmanlıların egemenliğinde kalmıştır. İslam ordularının bölgeye ilk girişi, Halit Bin Velid komutasındaki birliklerin Kiğı’yı fethettiği Hz. Ömer döneminde gerçekleşmiştir.
Yerleşim Yapısı ve Demografi
2019 yılı itibarıyla Karakoçan’ın toplam nüfusu 28.142’dir. İlçede 1 merkez belediye ve 1 belde belediyesi (Sarıcan), 88 köy ve 52 mezra olmak üzere yaklaşık 150 yerleşim birimi bulunmaktadır. İlçe genelinde toplam hane sayısı yaklaşık 3.540’tır.
Ekonomik Yapı
Ekonomik faaliyetler ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Tarımda başlıca ürünler tahıllardır. İlçede ayrıca yurtdışı işçi göçleriyle (özellikle 1960 sonrası Almanya başta olmak üzere Avrupa ülkelerine) elde edilen gelir, konut yatırımları yoluyla ilçeye yönelmiştir. Şekerpancarı üretimi zamanla azalmış, hayvancılık başlıca geçim kaynağı haline gelmiştir. Ayrıca, Karakoçan’a özgü yayla balı ve süt ürünleri il ve bölge pazarlarında satılmaktadır.
Turizm ve Kültürel Varlıklar
İlçenin turistik varlıkları arasında Golan Kaplıcaları önemli bir yer tutmaktadır. Peri Çayı kenarında yer alan kaplıcalar, romatizma, nevrit, cilt ve kadın hastalıklarına iyi geldiği belirtilen termal sulara sahiptir. Kalecik Barajı çevresi, Güzel Baba Ormanı ve Beyaz Çeşme Mesire Yeri, halkın sıkça ziyaret ettiği doğal alanlardır. Ayrıca Garip Baba, Pir Cemal Abdal, Güzel Baba ve Sefkar Baba gibi yerel ziyaretgahlar dini anlamda önem taşımaktadır.
Golan Kaplıcaları (Kültür Turizm Bakanlığı)
Kentleşme Süreci ve Yapılaşma
Karakoçan’ın kentleşme süreci, ilçe statüsü kazandığı 1936 yılından sonra hız kazanmıştır. 1940 yılında yalnızca 324 olan şehir nüfusu, 1990’da 14.923’e ulaşmıştır. 1960 sonrası dönemde gurbetçilerin etkisiyle hızlı yapılaşma yaşanmıştır. 2007 yılı itibarıyla şehirde yaklaşık 2242 konut ve 3798 daire bulunmaktaydı. Yeni Mahalle konut yoğunluğu açısından öne çıkmaktadır. Karakoçan’da yapılan konutların çoğu yurt dışındaki işçiler tarafından yaptırılmıştır.
Kentsel Fonksiyonlar
Karakoçan ilçesinde baskın fonksiyon hizmet sektörüdür (%88,6). Tarım sektörü %8,6, sanayi ise %2,8 oranındadır. İlçede hizmet sektörüne bağlı olarak kamu kurumları, sağlık kuruluşları, eğitim kurumları ve ticaret alanları gelişmiştir. İlçede bir devlet hastanesi, toplum sağlığı merkezleri ve çeşitli sağlık birimleri faaliyet göstermektedir. Eğitim alanında yatılı bölge okulları, imam hatip liseleri, ilköğretim kurumları ve halk eğitim merkezi yer alır. Ticari faaliyetlerin büyük kısmı Cumhuriyet Caddesi ve çevresinde yoğunlaşmaktadır. Haftalık semt pazarı özellikle çevre ilçelerden gelen halkın alışveriş yaptığı önemli bir ticari organizasyondur. Karakoçan’da toplam 785 ticari işletme bulunmaktadır. Bunlar perakende, toptan ve hizmet sektörlerine yayılmıştır.
