Kırıkhan kavunu, Hatay ilinin Kırıkhan ilçesi sınırlarında yetişen ve 886 tescil numarasıyla 13.09.2021 tarihinde menşe adı olarak korumaya alınmış bir coğrafi işarettir. Bu kavun (Cucumis melo L.), kabakgiller familyasına ait tek yıllık ve sürüngen gövdeli bir bitkidir. Yetiştiriciliğinde ağırlıklı olarak Ananas ve Galia C-8 çeşitleri tercih edilir. Ürün, Kırıkhan'ın özel ekolojik şartları sayesinde haziran-ekim ayları arasındaki olgunlaşma sürecinde kendine has bir aroma, tat ve koku kazanır. İlçenin ılıman geçiş ve karasal iklim özellikleri, verimli tınlı toprak yapısı ve yeterli güneşlenme süresi bu karakteristik yapıyı oluşturan temel faktörlerdir.
Ürün Özellikleri
Kırıkhan kavunu bitkisi, 1 metreye kadar inebilen bir kazık kök sistemine sahiptir; köklerin büyük kısmı (%80) toprağın 30-40 cm derinliğinde yoğunlaşır. Gövdesi başlangıçta dik olsa da 3-6 ana yan kol oluşturarak sürüngen bir yapıya bürünür. Otsu ve tüylü olan gövde, geliştikçe kısmen odunlaşır. Yeşil veya koyu yeşil yaprakları uzun saplı, oluklu ve tüylü bir yapıdadır. Çiçekleri parlak sarı renkte olup yaprak koltuklarından çıkar. Bitki, tozlaşma için bal arılarına ihtiyaç duyan, erkek ve erselik (veya dişi) çiçek tiplerine sahip yabancı tozlanan bir yapıdadır.
Meyvenin kendisi yuvarlak veya kısmen ovaldir. Kabuğu sarı, ince, hafif tüylü ve az pürüzlüdür; genelde ağlı bir yapı gösterir. Meyve eti sulu ve tatlı olup, rengi açık sarı-krem, turuncu ya da yeşil tonlarında olabilir. Olgunlaştığında, meyve sapı ile meyve arasında oluşan kopma tabakası ve gelişen özgün kokusu, hasat zamanının geldiğini gösterir.
Ürünün bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri şunlardır:
- Meyve ağırlığı: 0,5 - 2 kg
- Meyve eti kalınlığı: 2,3 - 4,2 cm
- Meyve eni: 10 - 16 cm
- Meyve boyu: 10 - 17 cm
- pH (Meyve suyunda): 5,4 - 6,4
- Suda çözünebilir kuru madde (%): En az 6,5
Üretim Metodu
Kırıkhan kavunu yetiştiriciliği, ağırlıklı olarak iki farklı dönemde yapılır: Açıkta yetiştiricilik (Mart sonu-Nisan başı) veya buğday hasadını takiben ikinci ürün olarak (Temmuz ayında). Ayrıca, mini (alçak) tünel yöntemi kullanılarak Şubat ortasında fide dikimi de yapılabilmektedir.
Yetiştiricilik için toprak seçimi önemlidir; 3-4 yıl kabakgil ekilmemiş (münavebe uygulanmış), derin, havalanması iyi ve kumlu-tınlı yapıdaki araziler tercih edilir. Ilıman ve subtropik iklimi seven bitki, yüksek ışık yoğunluğuna ihtiyaç duyar ve zirai dondan kolayca etkilenir. Dikim genellikle 140-160 cm sıra aralığına ve 50-60 cm sıra üzeri mesafeye göre ayarlanır.
Yabancı tozlanan bir bitki olduğundan, arılar aracılığıyla tozlaşma sağlanır. Sulamada, suyun kök boğazına değmesini engelleyen damla sulama sistemi yaygındır; hasada yaklaşıldığında sulama kesilir. Gübreleme, toprak analizlerine dayalı olarak çiftlik gübresi veya ticari gübrelerle yapılır. Zirai mücadele, mevzuata uygun ürünlerle ve ekim nöbeti gibi kültürel pratiklerle gerçekleştirilir. Toprağı havalandırmak, yabancı otları temizlemek ve nemi korumak için çapalama yapılır.
Hasat, yetiştirme tekniğine göre haziran başında başlayıp ekim başına kadar devam edebilir. Meyvenin irileşmesi, kabuğun sararması ve sapının kolayca kopması hasat olgunluğuna ulaştığını gösterir. Toplama işlemi elle yapılır. Ürün, su oranı yüksek olduğundan kısa raf ömrüne sahiptir; bu nedenle kuru ve serin yerlerde saklanmalı veya 4-8°C’de 3 haftaya kadar soğuk zincirde muhafaza edilmelidir.
Denetim
Denetim süreci, tescil ettiren Kırıkhan Ticaret ve Sanayi Odası'nın koordinasyonunda yürütülür. Denetim mercii; Ticaret Odası, Kırıkhan İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Kırıkhan Ziraat Odası temsilcilerinden oluşan en az üç kişilik bir komisyondur.
Denetimler yılda en az bir kez, ayrıca şikâyet veya ihtiyaç durumunda her zaman yapılabilir. Bu denetimlerde coğrafi işaretin doğru kullanımı, üretim metoduna uygunluk, hasat ve depolama şartları kontrol edilir. Denetim sonuçları, Kırıkhan Ticaret ve Sanayi Odası tarafından raporlanarak her yıl Türk Patent ve Marka Kurumu'na sunulur.
