Kurtarıcı İsa Katedrali, Moskova’da, Volhonka Caddesi üzerinde yer alan ve 1812 Vatanseverlik Savaşı’ndaki zaferin anısına inşa edilen anıtsal bir Ortodoks mabedidir. İlk projesi 1814’te A. L. Vitberg tarafından hazırlanmış ancak tamamlanamamıştır. Günümüzdeki yapı 1839’da K. A. Ton’un tasarımıyla temellenmiştir.

Beş kubbeli geleneksel planı, Bizans kökenli örtü sistemi ve Moskova mimarisine özgü süsleme unsurlarıyla 19. yüzyıl Rus ulusal üslubunun simgesi sayılır. Katedral, 5 Aralık 1931’de Sovyet yönetimince yıkılmış, 1990’da başlayan yeniden inşa süreciyle 2000 yılında ibadete açılmıştır. Bugün Rusya’nın başlıca dini ve kültürel merkezlerinden biridir.

^{Kurtarıcı İsa Katedrali (flickr)}

Tarihçe

Kurtarıcı İsa Katedrali’nin inşa edilmesi fikri, 1812 Vatanseverlik Savaşı’nda kazanılan zafer sonrasında ortaya çıkmıştır. 25 Aralık 1812 tarihinde, Rus ordusunun zaferi ve ülkenin kurtuluşu onuruna, İmparator I. Aleksandr “Kurtarıcı İsa adına” bir kilise yapılmasını öngören yüksek manifestoyu imzalamıştır. Manifestoda, Rus halkının “imanına ve vatanına duyduğu benzersiz bağlılık ve sadakatin ebedi hatırasını yaşatmak” amacıyla Moskova’da bir kilise inşa edilmesi gerektiği belirtilmiştir.^【1】 

Bu karar doğrultusunda 1814 yılında bir yarışma düzenlenmiş; A. N. Voronihin, D. Kvarengi, V. Stasov ve diğer mimarların katıldığı yarışmada A. L. Vitberg’in projesi birinci seçilmiştir. 12 Aralık 1817’de Vorobyovi Tepeleri’nde temel atılmış, ancak 1827’de Senato kararıyla inşaat durdurulmuştur. 1829 yılında yapılan ikinci yarışmadan da sonuç alınamamış, 1830’da İmparator I. Nikolay katedralin tasarımını K. A. Ton’a vermiştir. Ton, yapının Alekseyev Manastırı arazisinde inşa edilmesini önermiş, 1837’de kurulan Komisyon’un ardından 1839’da yeni temel atılmıştır.

İnşaat süreci yaklaşık kırk dört yıl sürmüştür. 1840’lardan itibaren duvar ve kubbe çalışmaları, ardından iç dekorasyon ve süslemeler tamamlanmıştır. Katedralin iç mekân ve bezeme çalışmalarında dönemin önemli sanatçıları görev almıştır. Yapı 26 Mayıs 1883 tarihinde ibadete açılmıştır.

1917 Devrimi sonrasında yürürlüğe konan din karşıtı politikalar sonucu katedralin çevresindeki anıtlar kaldırılmış, 1920’li yıllarda ibadetler sınırlandırılmıştır. 1931 yılında Sovyet yönetimi, katedralin bulunduğu alanı Dvorets Sovetov (Sovyetler Sarayı) için tahsis etmiş ve yapının yıkılmasına karar verilmiştir. 18 Ağustos 1931’de söküm işlemleri başlamış, 5 Aralık 1931’de yapı patlatılarak tamamen yıkılmıştır.

Yıkımın ardından alanda Dvorets Sovetov’un inşasına girişilmiş, ancak proje savaş nedeniyle tamamlanamamıştır. 1940’lı yıllarda inşaat için hazırlanmış metal yapı elemanları sökülmüş, proje 1960 yılında iptal edilmiştir. 1958’de aynı alanda “Moskva” adlı açık yüzme havuzu yapılmıştır.

1980’lerin sonlarında kamuoyunda katedralin yeniden inşası yönünde hareket başlamıştır. 1990 yılında Rus Ortodoks Kilisesi Kutsal Sinodu’nun girişimiyle katedralin yeniden yapılması kararlaştırılmış, aynı yıl Volhonka Caddesi’nde bir temel taşı yerleştirilmiştir. 1992’de Moskova yönetimi tarafından onaylanan yeniden inşa çalışmaları 1994 yılında başlamış, 1999 yılı sonunda tamamlanmıştır. Katedral, 31 Aralık 1999 tarihinde Patrik Aleksiy II tarafından kutsanmış ve 2000 yılında ibadete açılmıştır.

^{Kurtarıcı İsa Katedrali (flickr)}

Mimari Özellikler

Kurtarıcı İsa Katedrali, beş kubbeli geleneksel plan şemasıyla inşa edilmiştir. K. A. Ton’un tasarımında, Bizans kökenli örtü sistemi ile Moskova mimarisine özgü XV–XVI. yüzyıl unsurları bir araya getirilmiştir. Yapının temel kütlesini oluşturan büyük kübik gövde, dört yönden eş biçimde düzenlenmiştir. Cepheler, yalnızca rölyef konularının teması bakımından birbirinden ayrılmakta, genel biçimlenişte simetri korunmaktadır.

Dış cephe süslemeleri arasında 48 adet rölyef yer almaktadır. Bunlar A. V. Loganovskiy, N. A. Ramazanov ve P. K. Klodt tarafından yapılmış; giriş kapılarındaki rölyefler F. P. Tolstoy’un modellerine göre işlenmiştir. Mermer kaplamalar ve dış bezeme programı, yapının anıtsal niteliğini vurgulamıştır.

^{Dış Cephe Süslemesi (flickr)}

İç mekân düzeni, K. A. Ton’un emekliye ayrılmasından sonra mimarlar A. İ. Rezanov ve L. V. Dal tarafından yeniden tasarlanmıştır. Yeni düzenlemede eski klasik dekor anlayışı terk edilmiş, duvar yüzeyleri “pano düzeni” olarak adlandırılan bölümlere ayrılmıştır. Farklı renklerde mermer kaplamalarla oluşturulan mimari çerçeveler içinde, Hristos’un yeryüzü yaşamını konu alan resimler yerleştirilmiştir.

Katedralin ikonostasisi (ikonlarla süslü bölme duvar), doğu bölümünde, sekizgen planlı mermer bir şapel biçiminde düzenlenmiştir. Üzeri yaldızlı bronz bir çadır biçimli tepeyle örtülü olan bu bölümün toplam yüksekliği 26,6 metredir.

Ana hacmi çevreleyen iki katlı galeri, üst bölümünde ek sunakları, alt bölümünde ise 1812 Savaşı’na ilişkin belgelerin yer aldığı müzeyi barındırmıştır. Birinci katta yer alan 177 mermer levha üzerine savaşın önemli olayları, imparatorluk emirleri ve asker adları kazınmıştır.

Katedralin yeniden inşası sırasında, 1990’lı yıllarda orijinal çizimlere dayanılmış; yeni yapı, Ton’un plan düzenine uygun olarak, geniş bir taş platform üzerinde inşa edilmiştir. Taş platform içinde Aziz Nikolay Mirlikiyski adına alt kilise, Kurtarıcı İsa Katedrali Müzesi ve kilise meclis salonu düzenlenmiştir.