Kurtuluş Savaşı Müzesi, Ankara’nın Ulus Meydanı’nda yer alan ve 23 Nisan 1920 - 15 Ekim 1924 tarihleri arasında Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne ev sahipliği yapan yapının günümüzdeki işlevini yansıtmaktadır. 1957 yılında müzeye dönüştürülme kararı alınan yapı, 23 Nisan 1961’de “Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi”, 1981 yılında ise “Kurtuluş Savaşı Müzesi” adıyla ziyarete açılmıştır. Müze, Millî Mücadele yıllarına ilişkin özgün belgeler, eşyalar ve mimarisiyle, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu hafızasını somutlaştıran kültür varlıklarından biridir.

^{Kurtuluş Savaşı Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihçe

Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi binası, 1915’te İttihat ve Terakki Cemiyetinin Ankara şubesi^【1】 için bir “kulüp” yapısı olarak tasarlandı. Projeyi Evkaf Nezareti mimarı Salim Bey hazırladı; şantiye sorumluluğu cemiyetin Ankara temsilcisi Mahmut Şevket (Esendal) Bey’e, uygulama ise Kolorduda görevli asker‑mimar Hasip Bey’e verildi. Savaş yıllarındaki malzeme darlığı yüzünden çatı ve iç kısımlar yarım kaldı; Hasip Bey cephede şehit düşünce inşaat tamamen durdu.

Mondros Mütarekesi’ni izleyen dönemde, Kasım 1918’de Ankara’ya gelen İngiliz ve Fransız birlikleri şehrin çeşitli noktalarına yerleşti. Fransız müfrezesinin komutanı, henüz çatısı dahi kapanmamış bu yarım yapıyı karargâh olarak kullandı. Mustafa Kemal Paşa’nın 27 Aralık 1919’daki Ankara’ya gelişiyle birlik binayı boşaltıp kenti terk etti.

TBMM’nin 23 Nisan 1920’de açılmasına karar verildiğinde Ankara’da yeterli büyüklükte başka bir yapı yoktu. Yarım kalmış kulüp binası, Bursa Mebusu Necati Bey’in gözetiminde halkın maddi ve manevi katkılarıyla hızla tamamlandı ve I. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne dönüştü. Meclis, 15 Ekim 1924’e dek bu çatıda toplandı; 1921 Anayasası’nın kabulü, saltanatın kaldırılması, Lozan Antlaşması’nın onayı ve Cumhuriyet’in ilanı gibi kurucu kararlar burada alındı.

^{Ankara Millet Meclisi (Türkiye Kültür Portalı)}

İşlev Değişimleri

Mimari Özellikler

Kurtuluş Savaşı Müzesi’ne ev sahipliği yapan yapı, Birinci Millî Mimarlık Dönemi üslubuna ait bir kamu binası örneğidir. 1915 yılında İttihat ve Terakki Fırkası için kulüp binası olarak tasarlanmış, proje Evkaf Nezareti mimarı Salim Bey tarafından hazırlanmış ve uygulama sorumluluğu askerî mimar Hasip Bey’e verilmiştir. Savaş koşulları nedeniyle tamamlanamayan yapı, 1920’de Meclis binası olarak kullanılmaya başlanmıştır. Binada yerel yapı malzemesi olan pembe-mor renkli andezit taşı (Ankara taşı) kullanılmış; bu malzeme, yapının cephesinde düzenli bir taş işçiliği ile uygulanmıştır.

^{Kurtuluş Savaşı Müzesi Cephesi (Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)}

Yapı, simetrik plan düzenine sahiptir ve iki katlıdır. Girişten itibaren koridor boyunca sıralanan odalar, dönemin meclis faaliyetlerine uygun şekilde düzenlenmiştir. Riyaset Divanı, Komisyon Odaları, Şer’iye Encümeni Odası, Dinlenme, Mescit ve Reis Odası gibi bölümler bu işlevsel dağılımı yansıtır. Binanın merkezinde yer alan Genel Kurul Salonu, dikdörtgen bir plana sahiptir ve ilk inşa edildiği biçimiyle muhafaza edilmiştir. Salonda Başkanlık kürsüsü, zabıt kâtibi kürsüsü, Bakanlar Kurulu sıraları ve milletvekili oturum alanları gibi bölümler belirgin şekilde ayrılmıştır.

^{Mescit Türkiye Kültür Portalı)}

İç mekânlarda yer alan eşyalar dönemin kullanımına ve koşullarına göre derlenmiştir. Örneğin meclis kürsüsü bir yerel marangoz tarafından yapılmış, oturma sıraları Ankara’daki eğitim kurumlarından temin edilmiştir. Aydınlatma ve ısınma araçları arasında petrol lambaları ve sac sobalar yer alır.

^{Genel Kurul Salonu (Türkiye Kültür Portalı)}

Müze Koleksiyonu

Kurtuluş Savaşı Müzesi’nin koleksiyonu, 1918 ile 1923 yılları arasındaki tarihsel süreci belgeleyen çok yönlü materyallerden oluşmaktadır. Müze binasının iç mekânları, dönemin meclis yapısına uygun şekilde düzenlenmiş ve her bir oda, belirli bir tarihsel temayı yansıtacak biçimde donatılmıştır.

Koridorun sol tarafında ve bağlantılı odalarda, Mondros Mütarekesi’nden başlayarak Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı, Amasya Tamimi, Erzurum ve Sivas Kongreleri, Misak-ı Millî gibi kritik belgeler, fotoğraflar, yağlıboya tablolar ve askerî nesnelerle kronolojik olarak sergilenmektedir. Koridorun sağındaki odalarda ise Meclis çalışmaları, birinci ve ikinci dönem milletvekillerine ait vesikalar, rozetler, madalyalar ve hatıra eşyaları yer almaktadır.

Genel Kurul Salonu orijinal oturma düzeni korunarak ziyarete açılmış, Başkanlık kürsüsü, zabıt kâtibi masası, milletvekili sıraları ve dönemin kullanımına ait petrol lambaları, sobalar ve yazı takımları burada teşhir edilmiştir. Riyaset Divanı Odası’nda Sivas Kongresi’nde kullanılan başkanlık masası ve Cumhuriyet’in ilk kabinesine ait fotoğraflar bulunurken Encümen Odası’nda Erzurum Kongresi mührü, haberleşme araçları ve şifreleme cihazları gibi teknik materyaller sergilenmektedir.

^{İstiklal Marşı Anı Odası (Türkiye Kültür Portalı)}

Dinlenme Odası’nda Lozan Antlaşması masası, Gümrü Antlaşması'na ait hediyelik eşyalar ve savaş dönemine ait çeşitli askerî objeler yer almakta; Şer’iye Encümeni Odası’nda ise Misak-ı Millî halısı, anayasa müsveddeleri ve bağımsızlık sembolleri ziyaretçilerin dikkatine sunulmaktadır.

Reis Odası, Mustafa Kemal’in Meclis’teki çalışma alanı olarak tasarlanmıştır. Burada Cumhurbaşkanlığı mührü, halı panolar ve döneme ait büro malzemeleri özgün hâlleriyle korunmuştur. Tüm bu bölümler, müzenin koleksiyonunu sadece belgelerden değil; işlevsel objelerden ve tarihî eşyalardan oluşan çok katmanlı bir anlatıya dönüştürmektedir.

^{Reis Odası (Türkiye Kültür Portalı)}