Lama, Devegiller (Camelidae) familyasına ait, Lama cinsinin en bilinen evcil türüdür. Camelidae familyası, Artiodactyla (çift toynaklılar) takımının bir parçasıdır ve deve benzeri memelileri içerir.
Bu familya, iki ana alt gruba ayrılır: Eski Dünya develeri (Camelus cinsi; deve ve tek hörgüçlü deve) ve Yeni Dünya devegilleri (Lama, alpaka, guanako, vikunya).
Yeni Dünya devegilleri, esas olarak Güney Amerika'nın And Dağları bölgesine özgü olup, hörgüçsüz ve genellikle küçük boyutludur. Lama, Lama cinsinde sınıflandırılan evcil bir türdür ve guanako (Lama guanicoe) adlı yabani atadan evrimleşmiştir. Diğer Yeni Dünya devegilleri alpaka (Vicugna pacos), vikunya (Vicugna vicugna) ve guanako yakından ilişkilidir. Bu türler morfolojik ve genetik olarak benzerlikler gösterir, ancak farklı ekolojik nişlerde yaşamlarını sürdürürler.
Lama, uzun süredir insanlar tarafından evcilleştirilmiş olup, binlerce yıl önce avcı-toplayıcı toplumlar tarafından evcil hale getirilmiştir. Lamalar, genetik olarak guanako ile yüksek oranda benzerlik taşır ve bu iki tür arasında melezleme mümkündür. Ancak, lamalar evcilleşme sonucu morfolojik ve davranışsal olarak farklılaşmıştır.
Taksonomik açıdan, lama türü aşağıdaki hiyerarşide yer alır:
- Krallık: Animalia
- Şube: Chordata
- Sınıf: Mammalia
- Takım: Artiodactyla
- Familya: Camelidae
- Cins: Lama
- Tür: Lama glama
Bu sınıflandırma, lamaların hem morfolojik hem de genetik veriler ışığında yapıldığı, diğer devegillerle benzerlik ve farklılıkların detaylı analiz edildiği bilimsel çalışmalara dayanmaktadır.
Lamalar (Piaxabay)
Coğrafi Dağılım ve Habitat
Lamalar, Güney Amerika'nın Peru, Bolivya ve Arjantin gibi ülkelerinde, deniz seviyesinden 5000 metre yüksekliğe kadar olan bölgelerde yaygın olarak bulunur. Özellikle And Dağları'nın yüksek kesimlerinde, yarı çöl ve dağlık alanlarda evcil olarak yetiştirilirler. Soğuğa ve düşük oksijen seviyelerine karşı dirençli olan lamalar, hemoglobin seviyelerinin yüksek olması sayesinde yüksek irtifalarda rahatlıkla yaşayabilirler.
Fiziksel Özellikler
Lamalar ince yapılı, uzun boyunlu ve narin bacaklı bir vücut yapısına sahiptir. Boyları ortalama 1-2 metre arasında değişir ve omuz yüksekliği 1-2 metre civarındadır. Ağırlıkları 70-140 kg arasında değişkenlik gösterir. Kuyrukları yaklaşık 15 cm uzunluğundadır. Develerden farklı olarak hörgüçleri bulunmaz. Baş yapıları küçüktür; uzun kulakları ve belirgin gözleri vardır. Postları kaba ve yünlüdür. Tüy renkleri beyazdan siyaha kadar farklılık gösterir ve genellikle kahverengi, kırmızı ve benekli desenlerde bulunur. Dişi lamaların tüyleri boyun ve bacak kısımlarında daha kısadır.
Yavru Lama (Piaxabay)
Sindirim Sistemi ve Beslenme
Lamalar geviş getiren hayvanlardır. Devegiller familyasındaki diğer türler gibi üç gözlü bir mide yapısına sahiptirler. Boynuzsuz ve safra kesesizdirler. Beslenme alışkanlıkları, yaşadıkları yarı çöl ve dağlık bölgelerde bulunan otlar ve çalılardan oluşur. Açlığa ve susuzluğa karşı dayanıklı olan lamalar, yiyecek ve su bulamadıklarında uzun süre hayatta kalabilirler.
Davranış ve Sosyal Yaşam
Lamalar, sosyal hayvanlardır ve sürü halinde yaşarlar. İnsanlar tarafından yük taşıma amacıyla evcilleştirilmişlerdir. Bir lama, ortalama 45-60 kg yük taşıyabilir ve günde yaklaşık 32 km yol kat edebilir. Yorulduklarında ya da stres altındayken tükürme davranışı sergilerler. Bu tükürme davranışı, diğer lamalarla iletişim kurma ve saldırganlığı gösterme amacı taşır. Ayrıca, lamalar deve gibi göğüs ve ayakları üzerine oturarak dinlenirler.
Lama (Pixabay)
Üreme ve Yavrulama
Lamaların üreme dönemi genellikle yılın geç sonbahar ayları olan ağustos ve eylül aylarında gerçekleşir. Bu dönem, And Dağları'nın iklim koşullarına bağlı olarak belirginleşir ve lamalar bu zaman diliminde çiftleşmeye uygun fizyolojik duruma gelirler. Erkek lamalar, dişiler üzerinde baskı kurmak ve çiftleşme hakkı elde etmek için agresif davranışlar sergiler; bu süreçte birbirleriyle dövüşebilirler. Bu dövüşler, ağırlıklı olarak boyun ve baş kısımlarının birbirine itilmesi şeklinde olur ve genellikle yaralanma riski düşüktür, ancak baskın erkek çiftleşme hakkını kazanır. Dişiler, çiftleşme döneminde birkaç gün boyunca çiftleşme isteği gösterir. Gebelik süresi yaklaşık 11 aydır ve bu süreç sonunda genellikle tek bir yavru doğar. Çiftleşme ve gebelik döngüsü lamaların doğal yaşam alanındaki mevsimsel koşullara göre uyum sağlamıştır. Yeni doğan yavru lamalar doğar doğmaz hareket kabiliyeti kazanır; annelerini kısa sürede takip edebilirler. Yavrular, doğumdan sonra yaklaşık dört ay boyunca anne sütü ile beslenir. Bu emzirme süresi, yavrunun bağışıklık sistemi gelişimi ve sindirim sisteminin anne sütüne adaptasyonu açısından kritiktir. Anne sütü, yavrunun büyüme ve gelişimi için gerekli besinleri sağlar.
Ekonomik Önemi ve Kullanım Alanları
Lamalar, And Dağları'nda yaşayan yerli halklar tarafından yük taşıma amacıyla kullanılmış ve bu özellikleri nedeniyle evcilleştirilmişlerdir. Ayrıca etleri, sütleri ve yünleri ekonomik olarak değerlidir. Postları kalın ve yünlüdür; bu yün tekstil endüstrisinde kullanılır. Lamaların derileri dayanıklı olup, deri sanayisinde değerlendirilir. Ayrıca, dışkıları kurutularak yakacak olarak kullanılır. Lamalar, dışkılarını belirli bir alanda toplayarak diğer devegillerden farklı bir davranış sergilerler.
Ekolojik Rol ve Koruma Durumu
Lamalar, yaşadıkları bölgenin ekosisteminde otçul bir rol oynarlar ve bitki örtüsünün kontrolünde etkilidirler. Ayrıca, bulundukları habitatların yüksek rakımlı ve zorlu koşulları nedeniyle diğer türlere göre daha az yıpratıcı etki yaratırlar. Lamalar, evcil hayvanlar olarak geniş ölçüde yetiştirilmektedir ve bu durum popülasyonlarının korunmasına katkı sağlamaktadır. Ancak vahşi guanako ve vikunya türlerinin korunması için ekosistem dengesinin gözetilmesi önem taşır.
Türkiye'nin İlk Yavru Laması (AA)
