Lapta Hesap İşi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde geleneksel olarak üretilen, sayılabilen dokuma kumaşlar üzerine renkli ipliklerle işlenen bir nakış türüdür. Üretim tekniği, motif repertuarı, tarihsel gelişimi ve kullanım alanları bakımından Kıbrıs Türk halk kültürünün özgün örnekleri arasında yer alır. 19. yüzyıl sonlarına uzanan geçmişi ve özellikle Lapta bölgesi ile olan güçlü bağlantısı nedeniyle, 11 Kasım 2025 tarihinde mahreç işareti olarak tescil edilmiştir.
Lapta Hesap İşi (Anadolu Ajansı)
Tarihçe
Lapta Hesap İşi’nin varlığı 1900’lü yılların başlarına kadar izlenebilmektedir. Nakış, 1930’lu yıllarda Lefkoşalı öğretmen Fikriye Hussein Ahmet tarafından Lapta İlkokulu’nda kız öğrencilere öğretilmiş ve kısa sürede bölge kadınları tarafından benimsenmiştir. İlk olarak Lapta’da yaygınlık kazanan işleme, evlilik yoluyla farklı köylere giden genç kadınların aktarımlarıyla Ozanköy, Göçeri, Dağyolu, Yılmazköy ve Denya gibi yerleşimlere yayılmıştır. Bu süreç, nakış tekniğinin Lapta ile özdeşleşmesine ve “Lapta İşi / Lapta Hesap İşi” adını almasına yol açmıştır.
Kıbrıs Türk kültüründe geleneksel nakışlar arasında önemli bir yere sahip olan Lapta Hesap İşi, 20. yüzyıl boyunca ev tekstili ve giyim amaçlı üretimin yanı sıra, günümüzde dekoratif ve kültürel miras niteliğiyle de varlığını sürdürmektedir.
Teknik Özellikler
Kumaş
Lapta Hesap İşi, atkı ve çözgü iplikleri sayılabilen dokuma kumaşlar üzerine uygulanır. Kullanılan kumaşlar arasında idare, bürümcük, ipek ve keten gibi kaliteli dokumalar yer alır. Kumaşın ipliklerinin eşit kalınlıkta olması ve tellerin net biçimde sayılabilmesi temel özelliktir.
İplik
Nakışlarda ağırlıklı olarak muliné işleme ipliği kullanılır. Geleneksel renkler bordo, kırmızı, pembe; mavi ve yeşilin tonlarıdır. Motif sınırlarında genellikle siyah veya kahverengi iplik tercih edilir. Motife ve kumaşa göre iplik kalınlığı iki tel, üç tel veya daha fazla seçilebilir.
Araç ve Gereçler
- Kasnak
- İğne
- Beyaz işaret ipliği
- Makas, tornavida
- Kareli kâğıda çizilmiş desen
- Bu araçlar dışında teknolojik ekipman kullanılmaz; üretim tamamen el işçiliğine dayanır.
İşleme Aşamaları
1. Desenin ve merkezin belirlenmesi
Motifler kareli kâğıda çizilir ve sayılarak kumaşa aktarılır. Motifin ve kumaşın orta noktaları beyaz iplikle işaretlenir.
2. Karartma (Elde Makine Dikişi)
Motifin dış hatları siyah veya kahverengi muliné iplikle, elde makine dikişi tekniğiyle işlenir. Bu aşama “karartma” olarak adlandırılır ve motifin çerçevesini oluşturur. İşleme sırasında genellikle iki tel üzerinden çalışma tercih edilir.
3. Renklendirme (Kanaviçe)
Motifin içi veya çevresi, iki veya üç tel sayılarak kanaviçe (çapraz nakış) tekniğiyle doldurulur. Kanaviçe işleminde iki farklı teknik kullanılabilir. Renk dolgularında düğüm yapılmaz; arka yüz temiz ve düzgün olmalıdır.
4. Su (Kenar İşlemesi)
Motif tamamlandıktan sonra çevresine “su” adı verilen kenar süslemesi yapılır. Bu işlem düz iğne, çapraz nakış ve elde makine dikişi tekniklerinin birleşiminden oluşur. İşin sonunda isteğe göre oya ile kenar temizliği yapılabilir. Ürün ütülenerek tamamlanır.
Motifler
Lapta Hesap İşinde motifler genellikle temaya göre gruplandırılmıştır. Sık kullanılan örnekler arasında:
- Hayvan motifleri: kazlı, tavşancıklar, kuşlu, kartallar
- Bitkisel motifler: yasemin, yapraklı, üzümlü, başak
- Geometrik ve nesne motifleri: kutulu, tarak, mekik, yıldızlı, lokumlu
Motifler, sayılarak işlenen teknik nedeniyle net ve simetrik bir görünüme sahiptir. Motiflerin farklı ürünlere uygulanmasıyla yeni kompozisyonlar ortaya çıkabilmekle birlikte, temel teknik değişmediği sürece bu çeşitlenme kabul edilmektedir.
Kullanım Alanları
Geleneksel olarak Lapta Hesap İşi:
- Masa örtüleri, yatak örtüleri, perdeler gibi ev tekstillerinde
- Bluz, elbise, ceket gibi hazır giyim ürünlerinde
- Günümüzde ise dekoratif ürünlerde kullanılır. Büyük tekstil ürünlerinde geniş motifler; giyim ürünlerinde ise daha küçük ve ince motifler tercih edilir.
Motifler (Anadolu Ajansı)
Kültürel Önemi
Kıbrıs Türk halk kültüründe nakış, sosyal yaşamın, geleneklerin ve el becerisinin önemli bir göstergesidir. Lapta Hesap İşi, özellikle kadınlar arasında ustalıkla aktarılmış bir el sanatı olarak, kimlik ve kültürel bellek açısından değer taşımaktadır. Kıbrıs Türk el sanatları arasında Lapta işi; Lefkara işi, Koza işi ve iğne danteli ile birlikte, kültürel çeşitliliğin temel örneklerinden biri olarak anılır.
Coğrafi İşaret ve Üretim Alanı
Lapta Hesap İşi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti coğrafi sınırında geleneksel yöntemlerle üretilen bir el sanatıdır. Mahreç işareti gereği tüm üretim aşamalarının bu sınır içinde gerçekleştirilmesi zorunludur. Denetimler, Kıbrıs Türk Girişimci Kadınlar Derneği koordinatörlüğünde ilgili yerel kurumlarca yürütülür.
Etnografik Bağlam
Kıbrıs Türk el sanatları, tarih boyunca adada farklı kültürlerin yarattığı çeşitliliği yansıtır. Nakış türleri arasında Lapta işi, özellikle renkli kompozisyonları, hayvan ve bitki motifleri ve telleri sayarak işlenen tekniği ile belirgin bir yere sahiptir. Bu yönüyle, adanın halk kültürü, kimlik öğeleri ve sosyal yaşam pratikleri içinde önemli bir temsil niteliği taşır.
