Aksaray Malaklısı, Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nde, özellikle Aksaray ili ve çevresinde (Nevşehir, Şereflikoçhisar gibi) yetiştirilen, yerli bir çoban köpeği ırkıdır. “Malaklı” adı, bölgesel ağızda sarkık dudak anlamına gelen “malak” kelimesinden türetilmiştir. Kimi kaynaklarda “Malaklı Karabaş”, “Türk Mastiff’i”, “Orta Anadolu Çoban Köpeği” ya da halk arasında “Anadolu Aslanı” olarak da adlandırılır.

Morfolojik Özellikler

Aksaray Malaklısı, iri yapılı bir köpek ırkıdır. Erkek bireyler ortalama 130 cm vücut uzunluğuna, 90 cm omuz yüksekliğine ve 90 kg ağırlığa ulaşabilir. Gövdesi uzun, kemikleri kalın, kas yapısı gelişkindir. Kafatası büyük ve geniştir; alın çıkıntısı belirgin, ağız kısa (küt), yanak ve dudaklar sarkıktır. Gözler yuvarlak ve kapaklar sarkıktır; göz bebeklerinde kızarıklık görülebilir. Burun bölgesi, göz hizasından itibaren “burun kırığı” adı verilen eğimli bir yapıya sahiptir. Siyah yüz maskesi (karabaş) yaygındır.

Post rengi genellikle boz tonlardadır; ancak “ala” (beyaz üstüne kahverengi lekeli), “çapar” (kaplan desenli), “sarı” ve “göğ” (gök mavisi) gibi alt tipleri mevcuttur. Kuyruk genellikle uzun, kıvrımı azdır ve “sadar”, “kamçı”, “L kuyruk” ve “toka” gibi biçimsel adlandırmalara sahiptir. Arka ayaklarda “soya” veya “mahmuz” adı verilen beşinci, fonksiyonsuz parmak bulunur; çift mahmuzlu bireyler daha değerli kabul edilir.

^{Malaklı Köpeği (Anadolu Ajansı)}

Genetik ve Irk Statüsü

Yapılan genetik analizler sonucunda, Aksaray Malaklısının Kangal, Akbaş ve Kars çoban köpeklerinden genetik olarak ayrı bir grup oluşturduğu belirtilmiştir. Bu durum, Malaklının farklı bir ırk olabileceğine dair bilimsel temelli yorumlara neden olmuştur. Henüz ulusal veya uluslararası düzeyde resmî bir ırk tesciline sahip değildir; ancak 2016 yılında “Aksaray Valiliği Malaklı Köpeği” adıyla Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 2015 106607 Hizmet Marka Numarası ile marka tescili yapılmıştır.^【1】 

Davranış

Aksaray Malaklısı, doğuştan bekçilik ve sürü koruma içgüdüsüne sahiptir. Özellikle koyun ve sığır sürülerini yırtıcılara karşı korumak amacıyla kullanılır. Ortalama 700–800 başlık bir sürüyü korumak için bir dişi ve bir erkek yetişkin Malaklı yeterlidir. Malaklılar genellikle yalnız çalışır; başka bir köpeği sürüde istemezler. Erişkin erkek Malaklılar, aynı sürüde 8 aylık üzeri erkek yavrulara tahammül göstermezken; dişiler de 10 aylık yavru dişileri kabul etmez.

Yetiştirme ve Beslenme

Malaklı yavruları ilk iki ay kapalı alanda, ardından bahçede büyütülür. Günde en az 1 saat açık arazide dolaştırılması kas gelişimi için önerilir. Sürü köpeği olarak kullanılacak bireyler küçük yaştan itibaren eğitilir. Karanlık alanlara kapatılarak saldırganlık refleksi geliştirilmesi ve davar sütü içirilerek sürüye bağlılık sağlanması geleneksel yöntemler arasında yer alır.

Yavruların beslenmesinde geleneksel olarak “yal” (arpa unu veya ekmekten yapılan lapa) kullanılır. Keçi sütü, yumurta, pekmez gibi besinlerle desteklenir. Tavuk eti yalnızca haşlanarak verilir. Yetişkin köpeklere genellikle günde iki öğün beslenme uygulanır: Öğlen yal, akşam ise “top” (katı kıvamda arpa unu, süt, yumurta ve pekmez karışımı) verilir. Et, et suyu ve sakatat da beslenmede yer alabilir.

Aksaray Malaklıları, yavaş gelişen bir ırktır. Yavrular yaklaşık 24 ayda büyür, tam fiziksel olgunluğa ise 42 ayda ulaşırlar. Bu uzun gelişim süreci boyunca özel bakım ve düzenli beslenme gereklidir.

Kültürel Önemi

Aksaray Malaklısı, sadece bir çoban köpeği değil, aynı zamanda yöre halkının geleneksel hayvancılık yaşamıyla bütünleşmiş kültürel bir unsurdur. Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde bu köpeklerden “Anadolu’da bir aslan gördüm”^【2】  şeklinde söz etmesi, ırkın tarihî önemini de ortaya koymaktadır.