Manyas Kuş Gölü, Türkiye’nin Marmara Bölgesi’nde, Balıkesir ili sınırlarında, Bandırma, Manyas ve Gönen ilçeleri arasında yer alır. Marmara Denizi’nin yaklaşık 14 kilometre güneyinde, Bandırma Havaalanı’nın 7,5 kilometre güneyindedir. Gölün ortalama alanı yaklaşık 16.400 hektar, maksimum yüzölçümü 21.821 hektardır. Ortalama denizden yüksekliği 15 ila 60 metre arasındadır. Manyas Gölü, sığ ve geniş bir tatlı su gölüdür. Ortalama derinliği 2–3 metre, en derin noktası ise 5,15 metredir. Suyunda kolloidal kil bulunduğu için sürekli bulanıktır.

^{Manyas Kuş Gölü Haritası (Balıkesir Valiliği)}

Göl, güneyden Kocaçay (Manyas Çayı), doğudan Mürvetler Deresi, kuzeyden Sığırcı Deresi ve Dutlu Deresi ile yüzeysel olarak; ayrıca yeraltı suları ve yağışlarla beslenmektedir. Göle dökülen akarsular deltalar oluşturarak kıyı ekosistemine katkı sağlamaktadır. Göl çıkışı güneydoğuda Karadere ile sağlanır. 1992’de Karadere üzerinde inşa edilen regülatör ve çevresel seddeler, gölün su rejimini yapay olarak etkilemektedir. En yüksek su seviyesine ilkbaharda (Mart–Nisan), en düşük seviyeye ise sonbaharda (Eylül–Ekim) ulaşılmaktadır. 1983 yılında en düşük (14,4 m), 1996 yılında ise en yüksek (17,8 m) su seviyesi kaydedilmiştir.

Hidrojeolojik ve Jeolojik Yapı

Manyas Gölü, Miyosen sonrası dönemde oluşmuş bir çöküntü gölüdür. Göl çevresi alüvyonlarla kaplı olup, kil bakımından zengin zemin yapısı su geçirgenliğini azaltmaktadır. Bu özellik, göl çevresindeki su dengesini doğrudan etkilemektedir. Stratigrafik yapısında Prekambriyen'den Kuvaterner’e kadar çeşitli birimler yer alır. Permiyen yaşlı karbonatlı ve kırıntılı kayaçlar göl çevresinde yaygındır.

İklim Özellikleri

Manyas Havzası’nda Akdeniz ve Karasal iklim arasında geçiş niteliği gösteren iklim koşulları hâkimdir. Kışlar ılık ve yağışlı, yazlar kurak ve sıcak geçer. Ortalama yıllık sıcaklık 14–15 °C, ortalama nem oranı %66–75 civarındadır. En düşük sıcaklık -14 °C (Ocak), en yüksek sıcaklık ise 41 °C (Temmuz–Ağustos) olarak ölçülmüştür. Buharlaşma miktarı yıllık ortalama 1143 mm³’tür. Yağışlar çoğunlukla Ekim–Nisan döneminde yoğunlaşır.

^{Mnayas Kuş Gölü (Youtube/PTT)}

Biyolojik Çeşitlilik

Kuş Faunası

Manyas Gölü ve çevresi 1938 yılında keşfedilen ve 1959’da Milli Park ilan edilen 64 hektarlık Sığırcı Deltası çevresinde şekillenen Kuş Cenneti Milli Parkı ile korunmaktadır. 2005 yılında park sınırları gölü de kapsayacak şekilde genişletilmiş ve toplam alan 24.047 hektara çıkarılmıştır.

Bugüne kadar yapılan gözlemlerle alanda 266 kuş türü tespit edilmiştir. Bunlardan 66 tür her yıl düzenli olarak alanda kuluçkaya yatmakta, 22 tür bazı yıllar, kalan 178 tür ise göç sırasında alana uğramaktadır. Özellikle tepeli pelikan (Pelecanus crispus), küçük karabatak (Phalacrocorax pygmeus), gece balıkçılı (Nycticorax nycticorax), kaşıkçı (Platalea leucorodia) ve çeltikçi (Plegadis falcinellus) gibi türler üreme kolonileri oluşturur. Göç döneminde ak pelikan (Pelecanus onocrotalus) ve kış döneminde dikkuyruk (Oxyura leucocephala) gibi türler gölde konaklar. Park, uluslararası öneme sahip kuş göç yolları üzerindedir.

Diğer Fauna ve Flora

Manyas Gölü, Türkiye zooplankton faunasının %4,39’unu barındırır. Gölde 17 Rotifera, 9 Cladocera ve 3 Copepoda olmak üzere toplam 29 zooplankton türü tespit edilmiştir. Bunlardan bazıları Manyas Gölü için ilk kayıtlardır. Zooplankton oranı: %45 Rotifera, %33 Cladocera, %21 Copepoda’dır.

Göl çevresinde 118 bitki türü saptanmıştır. Baskın türler arasında saz (Phragmites australis), söğüt (Salix sp.), dişbudak (Fraxinus sp.), kamış, ılgın, beşparmak otu ve yaban yasemini yer alır. 23 balık türü tespit edilmiştir. Bunlar arasında sazan, yayın, turna, tatlısu kefali gibi türler ticari değer taşır. Ayrıca dört tür semender, altı tür kurbağa, dört tür yılan, iki tür kertenkele ve iki tür kaplumbağa tespit edilmiştir.

Koruma Statüsü ve Yönetim

• 1959: Kuş Cenneti ilk kez Milli Park ilan edildi.
• 1976: Avrupa Konseyi tarafından “A Sınıfı Avrupa Diploması” ile ödüllendirildi. Bu diploma periyodik olarak 1981, 1986, 1991, 1996 ve 2004 yıllarında yenilenmiştir.
• 1994: Ramsar Sözleşmesi kapsamına alınmıştır.
• 1981: Bölge, 1. derece doğal sit alanı ilan edilmiştir.
• 2001: Manyas Gölü Yönetim Planı yürürlüğe konmuştur.

Çevresel Tehditler

Göl, çeşitli kirlilik kaynakları nedeniyle tehdit altındadır. Başlıca sorunlar:

• Sığırcı Deresi üzerinden gelen sanayi atıkları (örneğin Etibank Boraks Fabrikası ve zeytin, süt, yağ işleme tesisleri),
• Tarımsal gübreler ve zirai ilaçların drenaj yoluyla göle taşınması,
• Yumurtacılık tesislerinden gelen sıvı gübrelerin dere yoluyla göle ulaşması,
• Su rejimini bozan regülâtörler ve setlerle gölün ekolojik dengesinin bozulması.

Bu tehditler; üreme habitatlarının yok olmasına, su kalitesinin bozulmasına ve biyolojik çeşitliliğin azalmasına neden olmaktadır.

Ekonomik ve Sosyoekonomik Kullanım

Göl çevresinde tarım (pirinç, mısır, buğday, ayçiçeği, şeker pancarı), hayvancılık (büyükbaş–küçükbaş) ve su ürünleri (balıkçılık) temel geçim kaynaklarıdır. Göl çevresinde modern tavukçuluk işletmeleri yoğunlaşmıştır. Tarımsal sanayiye dayalı tesisler Bandırma çevresinde yer alır.

Rekreasyonel kullanım açısından, kuş gözlemciliği ön plandadır. Kuş Cenneti, Türkiye’nin en bilinen doğa turizmi merkezlerinden biridir. Yapılan bir çevresel değerleme çalışmasında gölün yıllık toplam ekonomik değeri yaklaşık 14.8 milyon YTL olarak hesaplanmıştır.

Erişim ve Ziyaret

Kuş Cenneti Milli Parkı, Balıkesir–Bandırma karayolunun 15. kilometresinden güneye sapılan 3 km’lik yol ile ulaşılır. Ziyaretçi Merkezi, müze, kuş gözlem kulesi ve kamera sistemi gibi olanaklar mevcuttur. Ziyaret için en uygun dönemler mart–temmuz ve eylül–ekim aylarıdır. Parkta konaklama tesisi bulunmamakla birlikte, çevredeki köylerde ve Bandırma ilçesinde konaklama imkânı vardır.

Tarihsel ve Arkeolojik Değer

Gölün güneydoğusunda yer alan Daskyleion Antik Kenti, Lidya dönemine (MÖ 7. yy) tarihlenmektedir. Pers döneminde “Paradeisos” (kraliyet av sahası) olarak kullanılmıştır. Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde gölden bahsedilmektedir.