Marmaris çam balı, Türkiye'nin Muğla iline bağlı Marmaris ilçesinde üretilen bir salgı balı çeşididir. Bu bal, Pinus brutia (kızılçam) ve Pinus sylvestris (sarıçam) türleri üzerinde yaşayan Marchalina hellenica adlı böceğin salgıladığı şekerli sıvının (basra) arılar tarafından toplanıp işlenmesiyle elde edilir. Apis mellifera ırkı arılar tarafından üretilen bu bal, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında menşe adı olarak korunmakta olup, tescil numarası 469'dur. Başvuru tarihi 13 Ocak 2017, tescil tarihi ise 6 Kasım 2019'dur. Tescil ettiren kurum Marmaris Ticaret Odası'dır ve coğrafi sınır Muğla ili Marmaris ilçesiyle sınırlıdır. Ürün, "Marmaris Çam Balı" ibaresi taşıyan logo ile birlikte menşe adı amblemi kullanılarak piyasaya sunulur.
Marmaris Çam Balı (AA)
Tarihçe ve Köken
Marmaris bölgesinde çam balı üretimi, Osmanlı Dönemi'ne uzanan bir geçmişe sahiptir. 1840-1845 yılları arasında hazırlanan Temettuât Defterleri'nde, bölgede arıcılığın yaygın olduğu ve halkın büyük kısmının kovan sahibi bulunduğu kaydedilmiştir. Bu defterler, Marmaris'te çam balının yüzyıllardır üretildiğini belgeleyen resmi kaynaklardır. Marchalina hellenica böceği, bölgenin iklim ve bitki örtüsüne uzun süreli uyum sağlamış olup, bal üretiminin temel unsurlarından biridir.
Coğrafi ve İklimsel Özellikler
Marmaris'in Akdeniz iklimi, balın ayırt edici niteliklerini şekillendirir. Yaz ayları sıcak ve kurak, kış ayları ılık ve yağışlı geçer; yıllık yağış miktarı 1200 mm'yi aşar. Mayıs-eylül dönemi kurak olup, kışın don olayları nadir görülür. Bu koşullar, böceğin yaşamı için uygun ortam yaratır. İlçenin 87.100 hektarlık yüz ölçümünün 82.557 hektarı ormanlık alandır ve bu ormanlar, böceğin yayılımını destekler. Böcek popülasyonu temmuz ayının ikinci yarısında artmaya başlar, ağustos ortasında zirveye ulaşır.
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
Marmaris çam balı, diğer çam ballarından daha koyu renkli ve kıvamlıdır. Nem oranı en fazla %18, elektrik iletkenliği en az 1,09 mS/cm, hidroksimetilfurfural (HMF) en fazla 40 mg/kg, serbest asitlik en fazla 46,89 meq/kg, prolin en az 500 mg/kg, diastaz sayısı en az 9, sakkaroz en fazla %10 g/100 g, glukoz %25,90 ± 2,40, fruktoz %28,93 ± 3,21, glukoz + fruktoz en az 45 g/100 g, fruktoz/glukoz oranı 1,0-1,4 ve naftalin miktarı en fazla 10 ppb'dir. Çiçek ballarına kıyasla glukoz ve fruktoz oranı düşük olduğundan daha az tatlıdır, boğazda yakıcı his bırakmaz. Enzim, aminoasit ve mineral madde içeriği yüksektir.
Organoleptik özellikler açısından rengi koyu kahverengi veya kızılımsıdır; Hunter renk skalasında L değeri 35,06-72,36 (ortalama 57,32), a değeri 13,12-28,23 (ortalama 21,13), b değeri 58,96-86,88 (ortalama 78,58)'dir. Tadı reçine ve çam aromalı, kokusu çam ağaçlarına özgü, kıvamı yoğun ve akışkanlığı yavaştır. Kristalleşmeden uzun süre saklanabilir. Dominant aroma bileşenleri nonanal (%34) ve nonanol (%19) olup, diğer bileşenler arasında oktanal (yağlı, sabun, limon, yeşil), 1-oktanol (sabunumsu), dekanal (aldehit, yağlı, çiçeğimsi, yeşil, portakal kabuğu) yer alır. Polenler ağırlıklı olarak Ericaceae familyasından gelir.
Marmaris Çam Balı (AA)
Üretim Yöntemi
Üretim, sabit ve gezgin arıcılık şeklinde yürütülür. Kış aylarında (kasım-ocak) arılar Marmaris'te konaklatılır; güz beslemesi koyu şurupla (2:1 şeker-su) 15 gün süreyle yapılır, ardından polen ikameleriyle katı besleme uygulanır. Kışlama yerleri kuru, sessiz, ışıksız ve %4 eğimli olmalıdır; kovanlar yerden 1 metre yüksekte tutulur. Bahar döneminde (şubat-mayıs) arılar yerel çiçeklerden yararlanır, ardından çevre illere göç eder. Temmuz ortasından itibaren çam salgısından bal üretilir; ekim sonuna kadar 3 hasat yapılabilir.
Hasat, peteklerin en az 2/3'ü sırlanmışken akşamüstü yapılır; petekler süzülerek krom tanklarda dinlendirilir. Varroa (asalak arklar) mücadelesi mart-nisan ve ekim aylarında ruhsatlı preparatlarla gerçekleştirilir, teknikler iki yılda bir değiştirilir. Bal üç formda üretilir: süzme (santrifüjle elde edilen), petekli (en az %80 sırlanmış) ve karakovan (tamamen arı tarafından yapılmış, süzülmeden sunulan). Ambalajlama, muhafaza ve taşıma Türk Gıda Kodeksi'ne uygun şekilde yapılır; bal, ışık korumalı ambalajlarda saklanır.
Denetim ve Koruma
Denetim, Marmaris Ticaret Odası koordinasyonunda, İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Belediye ve Sağlık Müdürlüğü'nden oluşan en az 3 kişilik merci tarafından yılda en az bir kez yapılır. Üreticiler odaya kayıt yaptırır; arılıklar kovan sayısı, konum ve flora açısından kontrol edilir. Hasat öncesi bildirim zorunludur; ikinci ve üçüncü hasatlarda yerinde denetim ve numune alınır. Analizler belirlenmiş laboratuvarlarda yapılır, giderler üreticiye aittir. Denetim raporları Türk Patent ve Marka Kurumu'na yıllık olarak gönderilir. Şikayet veya şüphe durumunda ek denetimler mümkündür.
