İstanbul'un kuzey bölgesinde, Sarıyer ilçesinin Maslak semtinde yer alan Maslak Kasırları, Osmanlı saray mimarisinin geç dönem örneklerinden biri olan tarihi bir yapılardır. Yaklaşık 170 bin metrekarelik bir ormanlık alan içinde konumlanan Maslak Kasırları; Kasr-ı Hümâyûn, Mâbeyn-i Hümâyûn, Seyir Köşkü, Limonluk, hamam, ağalar dairesi, mutfak ve seradan oluşmaktadır. Hem şehzadelik hem de padişahlık döneminde Sultan II. Abdülhamid’in ikametgahı olarak kullanılmıştır.
Maslak Kasrı (T.C. Milli Saraylar Başkanlığı)
Tarihçe
Maslak Kasırları’nın yer aldığı bölge, Osmanlı döneminde özellikle Sultan II. Mahmud (1808–1839) zamanında padişahların avlanma ve dinlenme sahası olarak kullanılmaya başlanmıştır. Kasırların inşasına dair kesin bir tarih bulunmamakla birlikte, mevcut yapıların büyük ölçüde Sultan Abdülaziz (1861–1876) devrinde inşa edildiği bilinmektedir. 1868 yılında Sultan Abdülaziz tarafından yeğeni Şehzade Abdülhamid Efendi’ye tahsis edilen Maslak Kasırları, bu tarihten itibaren yalnızca konut işlevi görmemiş; aynı zamanda tarım, hayvancılık ve marangozluk gibi faaliyetlerin yürütüldüğü bir yaşam alanı hâline gelmiştir. Şehzade Abdülhamid burada geçirdiği yıllarda çevre arazileri satın alarak alanı genişletmiş ve tesislerini “Maslak Çiftlikât-ı Hümâyûnu” adıyla Osmanlı çiftlik sistemi içerisine dâhil etmiştir. Bu süreçte halkla doğrudan temas kurmuş; çocuklarına müzik dersleri vermiş, şiirler ve besteler üretmiş, marangozluk atölyesinde çalışmıştır. 1876 yılında Osmanlı tahtına davet edildiği yerin de Maslak Kasrı olması, yapıya tarihî bir derinlik kazandırmıştır.
Cumhuriyet’in ilanını takiben 1937 ile 1982 yılları arasında askerî prevantoryum olarak kullanılan Maslak Kasırları, bu süreçte sağlık kuruluşu işlevi görmüş; verem mikrobunu taşıyan fakat henüz hastalığa yakalanmamış bireylerin korunduğu bir merkez olarak hizmet vermiştir. 1984 yılında kapsamlı bir restorasyonun ardından Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına bağlı Millî Saraylar Başkanlığı bünyesine dâhil edilmiş ve müze-ev işleviyle halka açılmıştır. Günümüzde hem tarihî kimliği hem de tabii peyzaj değeriyle İstanbul’un kültürel miras alanları arasında yer almaktadır.
Mimari Özellikler
Maslak Kasırları, 19. yüzyıl Osmanlı konut mimarisinin geç dönemine ait karakteristik özellikleri yansıtan, doğayla uyumlu bir yerleşim düzenine sahip yapı topluluğudur. Yaklaşık 170 bin metrekarelik geniş bir ormanlık alan içerisinde yer alan bu kompleks, hem planlama hem süsleme bakımından dönemin sivil mimarisine ışık tutmaktadır. Ana yapı Kasr-ı Hümâyûn, geleneksel Türk evi plan tipine göre düzenlenmiş olup harem işlevi taşır; buna bitişik konumda yer alan Mâbeyn-i Hümâyûn ise padişahın resmi kabul mekânı olarak kullanılmıştır. Ayrıca Seyir Köşkü, Ağalar Dairesi, hamam, limonluk ve ona bağlı külhan, telgraf odası, mutfak (matbah), su deposu, bekçi odası, kuşçu ve bahçıvan odaları ile at ahırı (tavla) gibi yan yapılar, günlük yaşamın ihtiyaçlarına cevap verecek biçimde tasarlanmıştır.
Çadır Köşkü (T.C. Milli Saraylar Başkanlığı)
Kasırların mimari kompozisyonunda doğa ile iç içe bir düzenleme anlayışı hâkimdir. Boğaziçi’ne ve Karadeniz’e açılan manzaraya hâkim bir konumda yer alan yapılar, çevredeki yoğun yeşil doku ile bütünleşir. İç mekânlarda Osmanlı süsleme sanatının zarif örnekleri görülür; tavanlarda yer alan ahşap kabartmalar, duvarlardaki kalem işleri ve zarif bezemeler yapının estetik değerini artırır. Limonlukta yer alan ve özellikle kış aylarında çiçeklenen kamelyalar, botanik açıdan da mimarinin estetik parçası hâline gelmiştir. Yapılar arasında geçişi sağlayan düzenlemeler ve bahçe peyzajı, kasrın hem fonksiyonel hem de görsel bütünlüğünü sağlamaktadır.
Restorasyon Çalışmaları
Maslak Kasırları, Osmanlı döneminden Cumhuriyet’e uzanan süreçte farklı işlevlerde kullanılmış ve bu süre zarfında çeşitli fiziksel değişimlere uğramıştır. Uzun yıllar atıl durumda kalan kasırlar, 1984 yılında kapsamlı bir restorasyon sürecine alınmıştır. Bu çalışmalar, yapının tarihî dokusuna zarar vermeden, özgün mimari unsurlarını ortaya çıkarmayı ve korunmasını hedeflemiştir.
Restorasyon çalışmaları kapsamında Kasr-ı Hümâyûn, Mâbeyn-i Hümâyûn, Limonluk, Seyir Köşkü, bahçeler ve yardımcı yapılar belgeler, anılar ve döneme ait eski fotoğraflar ışığında aslına uygun olarak yenilenmiştir. İç mekân süslemeleri, tavan kabartmaları ve duvar bezemeleri uzman ekiplerce elden geçirilmiş, özgün malzemelerle yeniden canlandırılmıştır. Bahçe düzenlemeleri de peyzaj mimarisi ilkelerine göre yeniden tasarlanmış; serada tropik bitkilerin yetiştirilmesine olanak tanıyan iklimlendirme sistemleri modernize edilmiştir.
İç Mekan (T.C. Milli Saraylar Başkanlığı)
Kültürel ve Sosyal Önemi
Maslak Kasırları, Osmanlı’nın son dönem saray yapıları arasında yer alması ve Sultan II. Abdülhamid’in şehzadelik dönemine ev sahipliği yapması nedeniyle tarihsel açıdan önem taşır. Sultan II. Abdülhamid’in şehzadelik yıllarında burada sürdürdüğü sade ve üretken yaşam; marangozluktan edebiyata, müziğe kadar uzanan kişisel uğraşlarıyla kasrı yalnızca bir ikametgâh olmaktan çıkarıp, bir kültürel üretim alanına dönüştürmüştür.
Cumhuriyet döneminde askerî prevantoryum olarak kullanılması, yapının sağlık temelli toplumsal bir işlev üstlenmesine yol açmış; restorasyonun ardından kamuya açık müze statüsü kazanmasıyla birlikte eğitim ve kültür amaçlı kullanımı öne çıkmıştır. Günümüzde sergi, resepsiyon ve dinlenme alanı olarak işlev gören yapılar, hem tarihî belge niteliği hem de kamuya açık kullanım biçimleriyle sosyal bellekte yer edinmiştir.
