Meryem Ana Manastırı, Karadeniz Bölgesi’nin tarihi yapılarından biri olup Giresun ili, Şebinkarahisar ilçesinin 11 kilometre doğusunda, Sarıyer Köyü Kayadibi Mahallesi’nde, sarp ve dik bir kayalığın orta kısmında yer almaktadır. Konumlandığı coğrafi yapı itibarıyla Trabzon’daki Sümela Manastırı’na benzer bir yerleşime sahiptir. Bizans dönemine tarihlenen yapı, büyük oranda tahrip görmüş ve günümüzde ayakta kalan kalıntılar 19. yüzyılda gerçekleştirilen kapsamlı bir yenileme sürecinin ürünüdür.

^{Meryem Ana Manastırı (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihî Süreç ve Yapım Dönemleri

Manastırın yapım tarihi, yazılı kaynaklara göre M.S. 481–490 yıllarına uzanmaktadır. Ancak bu döneme dair arkeolojik veya epigrafik bir kanıt bugüne kadar tespit edilememiştir. Manastır, 19. yüzyılda büyük bir yangın sonucu zarar görmüş, ardından onarılarak bugünkü biçimine kavuşturulmuştur. Bu yönüyle manastırın özgün Bizans dönemi mimarisinden çok, geç dönem onarım özelliklerini yansıttığı görülmektedir.

Mimari Yapı ve Mekânsal Kademeler

Meryem Ana Manastırı, dört ana kademeden oluşan bir yapı kompleksidir. Doğal kayanın içine oyularak inşa edilen yapı, farklı işlevsel alanları barındıran çok katmanlı bir plana sahiptir:

Birinci Kademe

Manastıra giriş batı cephesinde yer alan basık yuvarlak kemerli, tek kanatlı bir kapıdan sağlanmaktadır. Bu kademede yer alan taş yapılar dikkat çekici olup, çeşitli tahliye oluklarından buradaki mekânların banyo, çamaşırhane ve tuvalet olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır.

İkinci Kademe

Bu bölüm, manastırın merkezi işlevlerini taşıyan ana kütleyi oluşturur. Burada yuvarlak kemerli bir kapıdan girilerek ulaşılır. Ocak ve fırının yer aldığı mutfak alanı, kuzey duvarındaki bir açıklıkla yemek salonuna bağlanmaktadır. Yemek salonunun alt kısmında depo mekânı yer alır. Bu bölümde ayrıca idari görevli olan “kominos”un odası bulunmaktadır.

Üçüncü Kademe

Merkezi bölümden doğuya doğru açılan kemerli bir geçitten merdivenle ulaşılan bu kademede geniş bir teras yer alır. Terasın kuzey kısmında keşişlerin inziva, dinlenme ve uyku gibi ihtiyaçlarını giderdikleri hücre tipi küçük odalar bulunmaktadır.

Dördüncü Kademe

Manastırın en üst bölgesini oluşturur. Bu alanda doğu-batı doğrultusunda konumlanan dikdörtgen planlı, üç apsisli bazilika tipinde bir kilise yapısı bulunmaktadır. Kiliseye giriş, batı cephesindeki dikdörtgen açıklıktan sağlanır. Kilisenin doğu cephesi doğal kayayla bitişiktir. Apsis bölümü, naos kısmından üç basamakla yükseltilmiş olup sade bir süsleme anlayışı benimsenmiştir. Ayrıca bu kademede bir dehliz alanı da yer almaktadır.

Yapı Malzemesi ve İnşa Teknikleri

Yapının büyük kısmı yerel moloz taşlardan yapılmış olup, bazı cephe ve köşe kısımlarında düzgün kesme taş kullanılmıştır. Tavan örtüleri genellikle beşik tonozla sağlanmıştır. Kompleksin bazı bölümlerinde iç yüzeylerde resim kalıntıları mevcuttur. Toplamda otuz iki odadan oluşan manastırda, çeşitli yapılar merdivenler aracılığıyla birbirine bağlanmıştır.

^{Meryem Ana Manastırı (Türkiye Kültür Portalı)}

Diğer Yapılar ve Kompleks Unsurları

Manastırın ön kısmında solda bir su sarnıcı (ayazma), sağda ise kesme taştan inşa edilmiş bir çeşme yer alır. Kompleksin farklı bölümlerinde ise şapel (küçük kilise), maşatlık (mezarlık alanı), bahçe ve kabul salonu (oda) bulunmaktadır. Yapı, fonksiyonel açıdan yatakhane, derslik, ibadet alanı ve günlük yaşama hizmet eden bölümleri bir arada barındıran bütüncül bir manastır düzenine sahiptir.

Restorasyon ve Koruma

Meryem Ana Manastırı, büyük oranda tahrip olmuşken 2013 ve 2014 yıllarında Giresun Valiliği ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmiştir. Birinci derece doğal ve arkeolojik sit alanı olarak tescillenmiştir. 2014 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ören yeri ilan edilerek turizme açılmıştır.

^{Meryem Ana Manastırı (Türkiye Kültür Portalı)}

Ulaşım

Giresun şehir merkezine yaklaşık 126 kilometre mesafede bulunan manastıra, kara yoluyla ulaşım mümkündür. Yapının yer aldığı Sarıyer Köyü’ne bağlı Kayadibi Mahallesi'ne düzenli olarak araç ulaşımı sağlanmaktadır.