Şebinkarahisar, Giresun ilinin iç kesiminde, Karadeniz Dağları’nın yüksek vadileri arasında yer alan tarihî ve stratejik bir ilçedir. 1933 yılında 2197 sayılı Kanun’la geçici olarak il merkezliğini sürdürdükten sonra kalıcı olarak ilçe statüsüne kavuşturulmuştur. Tarım sektörü, Giresun’un dünya fındık üretimindeki lider konumuna paralel olarak Şebinkarahisar’da da ekonominin temelini oluşturur. Her yıl Temmuz ayının ilk haftasında düzenlenen Cevizi Kültür Sanat Şenliği, bölgenin hem kültürel mirasını hem de tarımsal üretim potansiyelini tanıtan başlıca etkinliktir.

^{Şebinkarahisar (Kaynak: Şebinkarahisar Belediyesi)}

Tarih

Şebinkarahisar ilçesi, Doğu Karadeniz’in iç kesimlerinde, hem coğrafî konumu hem de tarihî süreçleriyle zengin bir geçiş ve etkileşim bölgesi olarak öne çıkar. Antik çağlara ait arkeolojik ve yazılı veriler, bölgenin sırasıyla Hitit, Urartu, Pers ve Pontus hâkimiyetleri altında kaldığını gösterir. Bu erken dönem yerleşimleri, özellikle İsola (Güneygören) ile Bayram çevresindeki höyük ve kalıntılarda izlerini sürdürmekte; kentin ilk kuruluş merkezinin bu iki nokta civarında şekillendiği kabul edilmektedir.

Ortaçağ’da bölge, 1074 yılında Mengücek Gazi ile Danişment Gazi’nin birlikte düzenlediği seferlerle Selçuklu hâkimiyetine katılmıştır. Bu fetihle birlikte, Avutmuş Mahallesi yakınlarında Mengüceklerden günümüze kalan Fahrettin Behramşah Camii’nin temelleri atılmış, XII. yüzyıla tarihlenen kubbeli yapısı ve özgün “son cemaat” mekanıyla bölgedeki Selçuklu mimari geleneğinin önemli örneklerinden biri olarak varlığını sürdürmüştür.

Danişment ve Mengücek egemenliğinin ardından bölge uzun süre Beylikler Dönemi’ne tanıklık etmiş, 1473 yılında Otlukbeli Savaşı’nın hemen akabinde Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın mağlubiyetinin ardından Osmanlı topraklarına dâhil edilmiştir. Osmanlı yönetiminde “Karahisar-ı Şarki” adıyla sancak merkezi statüsü verilen yerleşim, şehzadelerin eğitildiği ve ikamet ettiği bir merkez olarak önem kazanmış, özellikle kale surlarının siyah bazalt taşlarından ötürü kazandığı “kara taşlı hisar” tanımı kalıcı hale gelerek Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde yer bulmuştur.

Osmanlı döneminin mimarî ve ekonomik canlılığını gösteren eserler, günümüzde de ilçede dağınık olarak görülebilir. XIV. yüzyılda Melik Ahmet Bey tarafından kale eteğinde inşa edilen Taş Mescid’in basık kemerleri ve kesme taş işçiliği, 1574–1582 yılları arasında Allah Kulu adlı hayırsever tarafından yaptırılan Kurşunlu Camii’nin Osmanlı cami geleneğini yansıtan kubbe ve son cemaat yeri düzenlemeleri, XVII. yüzyılda Sipahi Reisi Taban Ahmet Ağa tarafından yaptırılan iki katlı Taş Hanlar ile XIX. yüzyıl sivil ve ibadet yapılarının çeşitliliği ilçenin tarihî dokusunun farklı dönemlere yayıldığını belgeler.

20. yüzyıla gelindiğinde, I. Dünya Savaşı’nın içindeki iç karışıklıklardan biri de 5 Haziran 1915 tarihinde yaşanan olaylar olmuştur. Bu süreçte bazı silahlı grupların yerleşim merkezini hedef alması ve Türk kuvvetlerinin müdahalesi, bölgenin stratejik önemini bir kez daha vurgulamıştır. Sonrasında Cumhuriyet’in ilanı ile başlayan idari reform döneminde, 1923’te il statüsü kazanan Karahisar-ı Şarki, 11 Ekim 1924 tarihinde Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün bölge ziyareti sırasında “Şebinkarahisar” olarak yeniden adlandırılmış; 1933’te ise ilçe konumuna dönüştürülerek Giresun iline bağlanmıştır.

Bu uzun tarihî seyir, Şebinkarahisar’ı hem Anadolu’nun çok katmanlı medeniyet mirasını barındıran bir merkez hem de Osmanlı’dan Cumhuriyet’e dönüşen Türkiye’nin yerel yönetim tarihin­de tipik bir örnek hâline getirmiştir. Antik çağlardan günümüze uzanan kalıntılar, medreseler, hanlar, cami ve kiliseler, ilçenin gelişen idari yapısının yanı sıra kültürel ve sosyal dokusunun da türlü dönemlere ait izler taşıdığını gösterir. Şebinkarahisar, bu özellikleriyle Karadeniz’in iç kesimlerinde tarihî sürekliliği ve çok katmanlılığı bir arada sunan nadir yerleşimlerden biri olarak değerlendirilebilir.

Coğrafya ve İklim

Şebinkarahisar, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimlerinde, Giresun Dağları’nın güney eteklerinde ve Kelkit Havzası’nın kuzey yamaçlarında yer alan; 1.300 metreye varan yükseltileriyle karstik yapılı bir platoyu andıran bir yerleşim merkezidir. İlçenin merkez düzeyi ortalama 1.300 m iken, çevresindeki doruklar 3.095 m’ye kadar yükselmektedir. Yerleşimin konumu, yerel akarsuların oluşturduğu vadilerle parçalanmış bir topoğrafya sunmakta; batıya açılan aşağı Mendibey Çayı vadisi ile kuzeye dönük küçük çanaklar, morfolojik çeşitliliği belirginleştirmektedir.

Yüzölçümünün 1.349 km²’yi bulduğu Şebinkarahisar, koordinat olarak 39°47′ K – 38°29′ D civarında konumlanır. Giresun kent merkezine 118 km, Sivas’a 198 km, Erzincan’a 124 km uzaklıktadır. Kuzeyde Dereli, kuzeydoğuda Yağlıdere, doğuda Alucra, güneydoğuda Çamoluk, güneyde Akıncılar ve Gölova, batıda Suşehri ve Koyulhisar, kuzeybatıda Mesudiye ile çevrili olması; hem Karadeniz hem de İç Anadolu bölgelerine yönelen ekonomik ve ulaşım koridorlarının birleşim noktası niteliği kazandırır.

Jeolojik açıdan bölge, geniş alçıtaşlı arazi tabakaları ve bunların yüzey aşındırması sonucu açığa çıkan kum, çakıl ve kaya parçalarıyla kaplıdır. Erzincan–İzmit fay hattı üzerinde bulunması, depremsellik bakımından riskli bir sahada yer aldığını göstermektedir.

Giresun Dağları’nın bir kolu olarak kuzeyden yükselen kütleler, Eğribel (2.200 m) ve Şehitler (2.000 m) geçitleriyle Karadeniz’e açılmaktadır. Canik Dağları’nın devamı olan Karagöl Dağları’nın 3.095 m’yi bulan zirveleri, bölgenin en yüksek noktalarını oluşturur. İlçenin çevresindeki başlıca yükseltiler arasında Kale Tepe (1.550 m), Kayabaşı ve Öksürük Kayası (1.970 m), Dikmen Tepesi (1.758 m), Tutak Dağı (2.544 m), Baltaşı (1.300 m) ve Sarıkaya Tepeleri (1.912 m) sayılabilir. Bu dağlık silsileler, hem ulaşım hem de iklim rejiminin biçimlenmesinde belirleyici rol oynar.

Arazi örtüsünün büyük bölümü ormanlarla kaplıdır. Yaklaşık 25000 hektarlık ormanlık alan; ağırlıklı olarak sarıçam, köknar, kavak ve meşe türlerine ev sahipliği yapar. Yer yer maki formasyonlarına geçiş gösteren bu örtü, özellikle batı ve güney yamaçlarında daha seyrek, kuzey yönlü yamaçlarda ise yoğunluk kazanır. Yüksek platolarda ise çayır formasyonu hâkimdir; yaylacılık faaliyeti de doğal peyzajın sürekliliğine katkı sağlar.

İklim özellikleri bakımından Şebinkarahisar, nemli Karadeniz iklimi ile yarı kurak İç Anadolu iklimi arasında bir geçiş sahası oluşturur. Yaz mevsimleri sıcak ve kurak geçerken kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Yüksek dağlar, denizden gelen nemli hava kütlelerini tutarak iç kesimlere geçişini engeller; bu nedenle yıllık toplam yağış miktarı kıyı şeridinde 1300 mm’yi aşarken ilçede 500–750 mm mertebesinde kalır. Yağışlar, ilkbahar ve sonbahar dönemlerine kayarak bu mevsimleri öne çıkarır.

Kış aylarında yağışlar genellikle kar formunda düşer ve sık don olaylarına rastlanır; Şubat–Mart dönemleri yılın en soğuk periyodunu oluşturur. Sıcaklıklar bazen –15 °C’ye kadar geriler. Yazın Temmuz ayı en sıcak aydır ve gündüz sıcaklıkları 25–32 °C arasında seyreder. Bu keskin iklim geçişleri, tarımsal faaliyetler ve yerleşik yaşam üzerinde önemli baskılar oluşturmakta, arazi kullanımı ve kentsel planlamada özellikle drenaj, yol yapımı ve ısı yalıtımı önlemlerinin önemini artırmaktadır.

Nüfus ve Demografi

Şebinkarahisar ilçesi nüfusu, 2024 yılı itibarıyla 19506 kişi olarak kaydedilmiştir. Bu nüfusun 9876’sını erkekler, 9630’unu kadınlar oluşturmaktadır; cinsiyet yapısı bakımından %50,63’lük erkek ve %49,37’lik kadın oranı dikkat çekmektedir. Toplam nüfusun bu dengeli paylaşımı, ilçenin hem üretim hem de hizmet sektörlerinde kadın-erkek katılımının birbirine yakın düzeyde olduğunu göstermektedir.

Yıllara göre nüfus verilerine bakıldığında, Şebinkarahisar’da 2007 yılında 23 731 kişinin yaşadığı, izleyen yıllarda genel olarak bir azalış eğilimine girildiği görülür. 2008–2010 arasında nüfus 22 bin dolaylarında dalgalanmış, 2011–2013 döneminde küçük bir toparlanma ile tekrar 23 binin üzerine çıkılmış; ancak 2014 sonrası başlayan gerileme, 2020’de 19 15’e kadar inmiş ve güncel verilerde 19–20 bin bandında istikrar kazanmıştır. Bu uzun soluklu nüfus değişimi, kırsal alanda görülen iç göç hareketleri, tarımsal üretimdeki mekanizasyon ve genç nüfusun eğitim ve istihdam olanakları için şehir merkezlerine yönelmesi gibi etkenlerle açıklanabilir.

2007’den 2024’e kadar erkek nüfus her yıl ortalama olarak %50–51 aralığında seyretmiş, kadın nüfus ise %49–50 dolayında kalmıştır. Bu durum, yaygın olarak kırsal bölgelerde gözlenen erkek işgücüne yönelik tarımsal faaliyetlerin ağırlığıyla uyumludur. Özellikle tütün ve fındık gibi bölgesel tarımsal ürünlerin üretilmesinde erkek işgücünün daha yoğun rol alması, demografik dengeyi bu yönde etkilemektedir.

Nüfus artış hızındaki iniş çıkışlar, ilçenin ekonomik yapısının kırılganlığını ve dışa bağımlı karakterini de ortaya koymaktadır. 2013’te kaydedilen en yüksek değer sonrası başlayan gerileme, 2020 sonrasında pandemi koşullarının etkisi ve taşra bölgelerinden göç akımlarının hızlanmasıyla pekişmiştir. Buna karşın 2023 verilerinde görülen hafif toparlanma, ilçede kalan nüfusun yerel kaynaklara dayalı ekonomik faaliyetlere yeniden odaklanması veya kısmen geri dönüş hareketlerinin başladığına işaret edebilir.

Ekonomi

Şebinkarahisar ilçesinin ekonomik yapısı, coğrafi konumu ve doğal kaynak potansiyeli doğrultusunda tarım, hayvancılık, ormancılık, madencilik ve küçük ölçekli sanayi atölyeleri etrafında şekillenmiştir. Karadeniz ile İç Anadolu iklim kuşakları arasında yer alması, hem yarı kurak hem de nemli iklim özelliklerini bir arada barındırması, tarımsal faaliyetler açısından hem fırsatlar hem de kısıtlar doğurmaktadır. İlçeyi Giresun ve Alucra’ya bağlayan E‑80 devlet karayolu, ulaşım altyapısının omurgasını oluşturmakla birlikte, diğer yolların büyük çoğunluğunun stabilize veya ham yol niteliğinde olması, üretim ve ticaret bağlantılarının güçlendirilmesine yönelik yatırımların önemini ortaya koymaktadır.

Tarımsal üretim açısından Şebinkarahisar’da ekilebilir tarım arazisi 41185 hektar olarak tanımlanmakta, ancak bu arazinin yaklaşık 21000 hektarlık kısmı etkin şekilde işlenebilmektedir. Bu bağlamda tahıl üretimi (buğday ve arpa) öncelikli konumu korurken, son dönemde ekim alanları hızla genişleyen tütün bitkisi, hem üretici gelirlerini hem de yerel ekonominin döngüsünü önemli ölçüde beslemektedir. Sebze ve meyvecilik faaliyetleri sınırlı ölçüde yürütülmekte olup, elde edilen ürünlerin büyük bölümü yerel tüketim hacminden öteye geçememektedir. İlçe sınırları içinde yetiştirilen başlıca meyveler arasında dut, ceviz, armut, kızılcık, erik, ayva, kiraz, vişne, elma, karadut, badem ve şeftali yer alırken, Kılıçkaya Baraj Gölü’nün sunduğu balıkçılık potansiyeli, su ürünleri sektörünün geleceğe dönük bir yatırım alanı olabileceğini göstermektedir.

Hayvancılık, ilçenin ekonomik profilinde tarımın hemen ardından en önemli konuma sahiptir. Asarcık, İndimerek, Saydere, Yedigöz, Sarıçiçek ve Çetek yaylaları gibi geniş mera alanları, hem büyükbaş hem de küçükbaş hayvan varlığının bakımına elverişli koşullar sunmaktadır. Son yıllarda sığır ve koyun sayısında gözlemlenen artış, süt üretimini günlük ortalama 200 tona kadar yükseltmiş, ancak lojistik ve işleme altyapısının yetersizliği nedeniyle bu potansiyelin büyük kısmı ev içi işlemlerle değerlendirilmektedir. İlçenin geniş bozkır bitki örtüsü, arıcılık faaliyetlerine de uygun zemin oluşturmakta; 1988 yılı kayıtlarına göre yaklaşık 10000 arı kovanıyla yürütülen bal üretimi, özellikle flora çeşitliliğinin mevcudiyeti nedeniyle kalite ve verim avantajı taşımaktadır.

Sanayi alanında modern ölçekli tesislerin yok denecek kadar az olduğu Şebinkarahisar’da, sanayi kuruluşlarının büyük bölümü küçük atölye niteliğindedir. Çağlayan Köyü yakınlarındaki çinko‑kurşun flotasyon tesisi ve bir çivi üretim fabrikası, ilçedeki endüstriyel üretimin en büyük ayakları olarak öne çıkmaktadır. Bunun dışında yaklaşık 500 civarında irili ufaklı esnaf atölyesi; marangozhane, zirai alet üretim ve tamir atölyesi, bal çerçevesi ve mutfak gereçleri imalatı yapan iş yerleri şeklinde çeşitlenmektedir. Meyve üretiminin kurutulması, pestil ve pekmez haline dönüştürülmesi gibi geleneksel işleme faaliyetleri, küçük ölçekli tesislerce yürütülmekte, 2023 yılında organize sanayi bölgesi kurulum çalışmaları için yaklaşık 200 işveren başvurusu yapılması, sanayileşme eğilimlerinin arttığını göstermektedir.

Ormancılık açısından bakıldığında, ilçede toplam 24 888 hektar orman arazisi bulunmakta; bu arazinin %72’si ormanlarla kaplı olsa da, ilçe sınırları içindeki toplam araziye oranlandığında gerçek orman örtüsü yalnızca %18,4 seviyesindedir. Sarıçam ve göknar ormanları yüksek kesimlerde baskın türler iken, alt kademelerde meşe, kavak ve fındık gibi türler yer almakta; tomruk, sanayi odunu, kağıtlık ham madde ve yakacak odun üretimi, yerel kereste sanayine ham madde sağlamaktadır.

Madencilik, bölgesel jeolojik zenginliği yansıtan bir diğer ekonomik faaliyettir. Alünit (şap), pirit, granit, linyit, uranyum, kurşun ve çinko yatakları, ilçenin tarih boyunca ekonomik önemini belirlemiş; günümüzde halen işletilen çinko‑kurşun madeni, İnler Yaylası’nda 3–5 milyon ton civarında rezerv barındırmaktadır. Özellikle alünit rezervlerinin (yaklaşık 30 milyon ton görünür rezerv) değerlendirilmesi, bölge kalkınmasına önemli katkı yapabilecek potansiyeli temsil etmektedir.

Tüm bu sektörlerin sürdürülebilir büyüme sağlaması, altyapı eksikliklerinin giderilmesine, ulaştırma ağının iyileştirilmesine ve yerel üretimin katma değerinin artırılmasına bağlıdır. Karayolu bağlantılarının güçlendirilmesi, soğuk zincir ve işleme tesislerinin kuruluşu, turizm altyapısının geliştirilmesi ve doğal kaynakların planlı şekilde işletilmesi, Şebinkarahisar ekonomisinin çeşitlendirilmesi ve uzun vadeli kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesi açısından öncelikli stratejiler olarak gündeme gelmektedir.

Turizm - Kültür - Mutfak

Şebinkarahisar ilçesi, Doğu Karadeniz’in yüksek dağ silsilesinin güney eteğinde, Kelkit Vadisi’nin kuzey yamaçlarına yayılan, deniz seviyesinden ortalama 1 300 m yükseklikte konumlanan bir yerleşim olarak hem doğal hem de kültürel zenginlikleriyle öne çıkar. Antik çağlardan beri Hitit, Urartu, Pers ve Pontus hâkimiyetleri altında varlık göstermiş, 11. yüzyılda Mengücek ve Danişmend akınlarıyla Türk egemenliğine kavuşmuş; 1473’te Otlukbeli Zaferi’ni takiben Osmanlı idaresine katılmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ziyareti sonrasında ilçenin adı Şebinkarahisar olarak değiştirilmiş; 1923’te il, 1933’te ise Giresun’a bağlı ilçe statüsüne kavuşmuştur. Coğrafi konumunun yanı sıra yarı kurak İç Anadolu iklimi ile nemli Karadeniz iklimi arasında geçiş özelliğine sahip oluşu, tarımsal üretim ile yaylacılık faaliyetlerinin çeşitlenmesine imkân tanımaktadır.

Somut olmayan kültürel miras bakımından Şebinkarahisar, zengin bir sözlü edebiyat geleneği ve halk topluluklarının ürettiği çeşitli oyun, türkü ve manilerle kendine özgü bir kimlik ortaya koyar. Dilindeki özgün söyleyişleri ve günlük yaşamı yansıtan deyimleri barındıran halk anlatıları – “Seet Gaç” gibi gelin masalları, “Yarım Bilet” örneğinde görülen incelikli nükteli öyküler – sözlü edebiyatın temel örnekleridir. Bu anlatıların yanı sıra kentte yaşatılan Tamzara, Oturak Havası ve Efeler’e özgü halk dansları, Erzurum ve Giresun repertuarlarının kaynaşımını göstererek bölgesel etkileşimin somut kanıtını oluşturur. Çocuk oyunları da bu bütünün ayrılmaz parçaları arasındadır: Rumî 13 Ocak’ta icra edilen Yılbaşı Oyunu’nda deveci ve gelin karakterleriyle kurgulanan ritüeller, Çiftçi Oyunu’nda tarımsal döngülerin taklidi ve Halvacı Gelin gibi geleneksel oyun pratikleri, kuşaklar arası aktarımı sağlayan performatif boyutlarıyla dikkat çeker. Maniler ve atasözleri, günlük yaşamın ironisini ve toplumsal değer yargılarını aynı anda yansıtarak sözlü kültürün canlı kalmasını temin eder.

Somut kültürel miras bağlamında ilçenin en belirgin simgesi, Hacı Kayası tepesindeki Şebinkarahisar Kalesi’dir. İlk kuruluşu Roma öncesine uzanan; Mengücek hükümdarları, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde onarılan ve genişletilen bu yapı, iç-dış kale kurgusu, sivri kemerli giriş kapısı, yarım daire planlı kuleleri ve “Kırk Badal” su tüneli gibi işlevsel bölümleriyle askeri mimaride sürekliliği temsil eder. Kalenin yanı sıra 5–6. yüzyıla tarihlenen Meryem Ana Manastırı, doğal kayalık mağara dokusunda dört kat ve otuz iki odalı planıyla erken Hıristiyanlık dönemine ışık tutar. 17. yüzyılda inşa edilmiş Taşhan, 19. yüzyılda inşa edilen Atatürk Müze Evi, 19. yüzyıl Rum kiliseleri (Licese, Asarcık, Turpçu), geç Bizans dönemi yapısı Göynük Şapeli, ardından Osmanlı’nın kilise-mescit dönüşümleri ve Fatih, Behramşah, Kurşunlu, Tamzara, Yeniyol, Balcana gibi pek çok cami, dinsel ve sivil mimarinin katmanlaşmış tarihini gözler önüne serer. İlçe merkezinde ve çevresindeki çeşmeler (Alay, Müftü Efendi, İstiklal, Kurşunlu, Eyvan, Osman Paşa, Pertevniyal, Taşlıpınar, Yedipınar), kervansaray-köprü kalıntıları, tarihî ilkokul yapıları ile taş ve kargir geleneksel konaklar (Abdi Bey, Akşenler) kentsel belleğe ait mekanları oluşturur. Doğal unsurlar arasında Çağlayan Şelalesi, Kılıçkaya Baraj Göleti, Dikmetaş ve Çatalgöl turistik yaşam alanları ile yüksek yaylalar, ekoturizm ve kültür turizmini bir arada destekleyen zengin bir ekosistem sunar.

Gastronomi ekseninde Şebinkarahisar; bölgeye özgü ürünleri ve onların işlenme biçimleriyle karakter kazanır. Yörede yetişen Şebin cevizi, dut, kızılcık ve pestil-köme gibi meyveler, sofranın temel malzemelerini oluştururken pekmez ve fırın kurusu gibi dayanıklı ürünler uzun kış aylarında besinsel çeşitliliğe katkı sağlar. Çiçek balı, doğal floraya bağlı aromatik profiliyle öne çıkar. Toyga çorbası ve madımak çorbası, sağlıklı ve yerel otların kullanıldığı çorba geleneğini temsil eder. Katmer ve fetir gibi hamur işleri; çökelekli, kesme hamur çorbası ve siron gibi süt ürünlü veya sebzeli hazırlamalar; ısırganlı yağlı aş ve kaçamak tatlısı ise bölgenin yüksek enerji gereksinimine yanıt veren, paylaşım ve şölen kültürünü besleyen lezzetlerdir.