Nayla (serender), Doğu Karadeniz bölgesinde özellikle Rize, Artvin ve Trabzon'da yaygın olarak kullanılan, ahşap direkler üzerine inşa edilmiş, çatılı ve genellikle ahşap süslemelerle bezeli geleneksel bir yapı türüdür. Bu yapılar, mısır, bakliyat, patates, yağ, peynir gibi gıda maddelerinin zararlılardan korunarak kurutulması ve depolanması amacıyla kullanılır.
Nayla (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Tarihçe
Serender, Karadeniz Bölgesi'nin özgün coğrafi ve iklimsel koşullarına uyum sağlayan, yüzyıllardır kullanılan geleneksel ahşap yapılardır. Bu yapılar, özellikle bölgenin yüksek nem oranı ve yoğun yağışlı iklimi göz önünde bulundurulduğunda, tarım ürünlerinin uzun süreli saklanması için ideal çözümler sunmuştur. Serenderlerin tarihsel kökenleri, bölgedeki tarımsal faaliyetlerin gelişimiyle paralellik gösterir. Özellikle mısır, fındık ve diğer tahıl ürünlerinin üretiminin artmasıyla birlikte, bu ürünlerin depolanması ve korunması ihtiyacı doğmuştur. Serenderler, yerden yükseltilmiş yapıları sayesinde hava sirkülasyonunu maksimize ederek ürünlerin kurutulmasını ve nemden korunmasını sağlamıştır. Ayrıca, yapıların ayaklarına yerleştirilen "teker" adı verilen düz taşlar, kemirgen ve diğer zararlıların depolanan ürünlere ulaşmasını engellemiştir. Osmanlı dönemine ait tapu tahrir defterlerinde, Karadeniz bölgesindeki kırsal yerleşimlerde serender benzeri yapıların varlığına dair kayıtlar bulunmaktadır. Bu kayıtlar, serenderlerin yüzyıllardır bölge halkının tarımsal yaşamında önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir.
Serenderlerin benzerleri, dünya genelinde farklı kültürlerde de görülmektedir. Örneğin, Norveç'teki "stabbur" ve İspanya'daki "hórreo" yapıları, fonksiyonel ve yapısal olarak serenderlere benzer özellikler taşır. Bu benzerlikler, farklı coğrafyalardaki toplumların benzer ihtiyaçlara karşı geliştirdikleri çözümlerin paralellik gösterdiğini ortaya koymaktadır. 20. yüzyılın ortalarına kadar yaygın olarak kullanılan serenderler, modern depolama yöntemlerinin ve teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte işlevselliğini yitirmeye başlamıştır. Bununla birlikte, bu yapılar bölgenin kültürel mirasının önemli bir parçası olarak kabul edilmekte ve korunmaları için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir.
Nayla (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Mimari Özellikleri
Naylalar, genellikle dört, altı veya sekiz direk üzerine oturtulmuş, yerden belli bir mesafede yükseltilmiş yapılardır. Yapıya, kolay yerleştirilip çekilebilen bir merdivenle ulaşılır. Cephelerinde ahşap süslemeler bulunur ve çatısı genellikle sac veya yassı tahtalarla örtülerek su geçirmesi engellenir.
Kültürel ve Fonksiyonel Önemi
Naylalar, sadece gıda depolama amacıyla değil, aynı zamanda bölgenin kültürel mirasının bir parçası olarak da önem taşır. Ahşap işçiliğinin güzel örneklerini sunan bu yapılar, estetik görünümleriyle Karadeniz’in köy ve kasabalarına karakteristik bir hava katar. Ayrıca, doğal malzemelerden yapılmış olmaları, içerisinde depolanan ürünlerin doğal ortamlarını korumasına yardımcı olur.
Nayla (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Günümüzde Koruma ve Yeniden İşlevlendirme Çabaları
Günümüzde, naylaların bir kısmı hala kullanılmakta, bir kısmı ise turistik amaçlarla restore edilerek konaklama birimlerine dönüştürülmektedir. Ancak birçok nayla yapısı terk edilmiş durumda olup zamanla yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu nedenle, naylaların korunması ve gelecek nesillere aktarılması amacıyla çeşitli koruma ve restorasyon çalışmaları yürütülmektedir.
Nayla (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
