Nizip Sabunu, Gaziantep’in Nizip ilçesinde köklü bir geçmişe sahip geleneksel bir üründür. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 01.10.2012 tarihinde başvurusu yapılan sabun, 20.03.2018 tarihinde “mahreç işareti” olarak tescillenmiştir. Bu coğrafi işaret, Nizip Zeytinyağının küspesinden elde edilen prina yağı ve asidi ile sabunun üretiminde bölgeye özgü bir teknik ve kalite standardını işaret eder. Tescil, Nizip Ticaret Odası tarafından gerçekleştirilmiş olup ürün üzerindeki markalama ile üreticiler coğrafi işareti kullanabilmektedir.

^{Nizip Sabunu (Gaziantep Büyükşehir Belediyesi)}

Hammaddeler ve Üretim Tekniği

Sabunun hammaddeleri arasında:

• %60 oranında Nizip Zeytinyağının küspesinden elde edilen prina yağı
• %20 oranında Nizip Zeytinyağı asidi (sabunlaşmayı sağlarken cilt tahrişini önler)
• %20 oranında Palm Stearin yağı (sabunun dayanıklılığını artırır, suda çabuk erimesini engeller)

Sabun üretimi ortalama 1 ton yaş sabun elde etmek amacıyla 740 kg sabunluk yağ, 260 kg kostik (sodyum hidroksit), 2 ton su kullanılarak gerçekleştirilir. İlk aşamada karışım 80–100°C’de yaklaşık 4 saat kaynatılır. Ardından kostikli su süzülür, ikinci kez tuzlu suyla kaynatma yapılır ve dinlenmeye bırakılır.

Bu süreç sonucunda elde edilen sabun hamuru "brato" karıştırıcısıyla "hutban" adı verilen kâğıtlara serilir. Sergi alanında 8–12 saat dinlendirildikten sonra el emeğiyle kesilir, müşteri taleplerine göre şekillendirilir (genellikle 180–200 gram dikdörtgen/kare kalıplar). Son olarak sabunlar kafes şeklinde dizilerek en az üç ay süreyle doğal kurutmaya bırakılır.

İklimsel Etki ve Ayırt Edici Özellikler

Nizip sabununun en belirgin özelliklerinden biri, bölge ikliminin üretim sürecine olan etkisidir. Nizip’in düşük nem oranı ve kuru havası sayesinde sabun daha hızlı kurur ve rutubetini erken bırakır. Bu doğal avantaj, sabunun seri biçimde ambalajlanabilmesini ve kalite standardının korunmasını sağlar. Kurutma işleminde kullanılan kafes sistemi, sabunun güneş ışığından uzak, hava sirkülasyonunun yoğun olduğu noktalarda gerçekleştirilir.

Duyusal Analiz ve Geleneksel Yöntemler

Modern laboratuvar teknikleri kullanılmakla birlikte Nizip sabunu hâlâ geleneksel duyusal yöntemlerle de analiz edilir:

• Tat ile alkali tayini: Dil ucuyla dokunulduğunda alınan hafif acı tat, sabunun alkalite düzeyinin uygunluğunu gösterir.
• El ile sertlik tayini: Sabun başparmakla bastırıldığında kenarlardan kopmadan kıvrılıyorsa yeterli sertliğe ulaşmıştır (kolloidal yapı).

Bu geleneksel yöntemler, sabun üretiminde nesilden nesile aktarılan bilgi ve deneyimi yansıtır.

Denetim Süreci ve Standartlar

Nizip Sabunu’nun üretimi TS 54 Prina Sabun Standardı temel alınarak gerçekleştirilir. Üretim, işleme ve ambalajlama aşamaları tamamen Nizip coğrafi sınırları içerisinde gerçekleşir. Denetimler, Nizip Ticaret Odası koordinasyonunda Gaziantep Üniversitesi Nizip MYO, T.C. Sağlık Bakanlığı Çevre Sağlığı Birimi, Nizip Belediyesi ve Nizip Ticaret Borsası tarafından yılda en az bir kez yapılır. Şikâyet durumlarında üreticiler 1–4 hafta içinde denetime tabi tutulur.

Kültürel ve Sağlık Bağlamı

Sabunun %100 bitkisel yağdan yapılmış olması halk arasında onu hem temizlik hem de şifa kaynağı olarak konumlandırmıştır. Egzama, sedef, uyuz gibi rahatsızlıkların tedavisinde etkili olduğu; kırık ve çıkık tedavisinde sabun rendesiyle yumurta akının karıştırılarak macun hâline getirilip bezle sarıldığı; büyükbaş hayvanlara kabızlık durumunda sabun yedirildiği anlatılmaktadır.