Nu. D-38, 1930’lu yıllarda Türkiye’de yerli kaynaklarla tasarlanıp üretilmiş, çift motorlu ve sivil yolcu taşımacılığına yönelik ilk Türk uçağıdır. İş insanı ve sanayici Nuri Demirağ’ın öncülüğünde geliştirilen bu uçak, yalnızca teknik başarı değil, aynı zamanda Türkiye'nin sanayi bağımsızlığına yönelik ilk stratejik adımlarından biri olarak değerlendirilmiştir. Uçak, havacılık teknolojisi bakımından dönemin uluslararası standartlarına uygun olarak planlanmış ve imal edilmiştir.

26 Mayıs 1944 tarihinde İstanbul'dan Ankara'ya yaptığı seferle kamuoyunun gündemine giren Nu.D-38 hem mühendislik yönü hem de dönemin siyasi ve ekonomik koşulları bakımından önemli bir projedir.

^{Nu.D-38 uçağının imalatı, Yeşilköy Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası (TRT Haber)}

Geliştirme Süreci ve Tarihsel Arka Plan

1930’lu yıllarda Türkiye’de havacılık sanayisi henüz başlangıç dönemindeyken, Nuri Demirağ bu alanda yerli üretime dayalı bir model geliştirmeyi amaçlamış ve 1936 yılında Beşiktaş’ta uçak fabrikası kurmuştur. Türk mühendis Selahattin Reşit Alan’ın katkılarıyla önce Nu.D-36 eğitim uçağı, ardından 1938'de Nu.D-38 yolcu uçağı tasarlanmıştır. Beşiktaş’ta başlayan üretim çalışmaları, kısa sürede Yeşilköy’e taşınmış ve burada bir uçak fabrikası ile Gök Okulu kurulmuştur. Nu.D-38’in motorları hariç tüm parçaları Türkiye’de üretilmiştir.

İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte bazı yabancı teknik personelin ülkelerine dönmesi ve hammadde tedarikinde yaşanan sıkıntılar süreci yavaşlatmıştır. Ancak tüm zorluklara rağmen 1944 yılı başlarında Nu.D-38 üretim bandından çıkarılmış ve test uçuşlarına hazır hale getirilmiştir.

^{Yeşilköy Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası (Sivas Valiliği)}

Tasarım ve Teknik Özellikler

Nu. D-38, sivil yolcu taşımacılığına yönelik olarak tasarlanmış, çift motorlu ve altı yolcu kapasiteli bir hafif yolcu uçağıdır. Uçağın tasarımı, 1930’lu yılların sonunda gelişen uluslararası havacılık standartlarına uygun şekilde yapılmıştır. Proje, Nuri Demirağ tarafından kurulan ve İstanbul Beşiktaş’ta ve Yeşilköy'de faaliyet gösteren uçak fabrikasında yürütülmüştür.

Uçağın Gövde Yapısı ve Malzemesi

Nu. D-38'in gövdesi tamamen yerli üretimle yapılmış olup gövde yapısında ahşap konstrüksiyon kullanılmış ve yüzeyler keten kumaşla kaplanmıştır. Kanatlar da ahşap olup yapısal dayanımı arttırmak amacıyla iç kısımları destekli çıta ve bağlantı elemanlarıyla güçlendirilmiştir. Bu yapı, uçağın dönemin şartları altında hafif ve aerodinamik bir yapıya sahip olmasını sağlamıştır.

Yolcu Kabini

Uçakta toplamda 4 yolcu + 2 pilot toplamda 6 kişilik koltuk bulunmaktaydı. Koltuklar kumaş kaplı olup kabin içerisinde ses yalıtımı açısından keten ve keçe benzeri yalıtım malzemeleri kullanılmıştır. Kabin pencereleri, yolculara dış manzarayı görebilme imkânı sağlamıştır. Aydınlatma ve havalandırma sistemleri de mevcuttur. Uçak, gerektiğinde koltukları sökülerek kısa sürede bombardıman uçağına dönüştürülebilecek biçimde tasarlanmıştır.

İniş Takımları

Nu. D-38 sabit iniş takımlarındaki tekerlekler amortisörlü bir sisteme bağlıdır. Kuyruk tekerleği de yönlendirme kabiliyetine sahiptir. İniş takımlarının sabit oluşu, mekanik sadelik ve bakım kolaylığı sağlamış, bu da düşük işletme maliyeti ile sonuçlanmıştır.

Motor ve Güç Sistemi

Uçak, Alman üretimi iki adet Bramo Sh 14A4 motoru ile donatılmıştır. Her bir motor 160 beygir gücündedir. Bu motorlar, yedi silindirli ve hava soğutmalı tiptedir. Bramo Sh 14A4 motorları, güvenilirlikleri ve düşük bakım ihtiyaçları nedeniyle bu dönemde özellikle hafif uçaklar için tercih edilmiştir.

Kokpit ve Kontrol Sistemleri

Uçakta çift kumanda sistemi bulunmaktaydı; bu sayede hem pilot hem de yardımcı pilot uçağı kontrol edebilmekteydi. Bu durum, hem eğitim hem de operasyonel güvenlik açısından avantaj sağlamıştır. Gösterge paneli, dönemin standart uçuş ve motor kontrol göstergeleriyle donatılmıştır.

Nu.D-38, dönemin şartlarına göre ileri teknolojiyle donatılmış bir yolcu uçağıydı. Teknik detayları şu şekildedir:

^{Nu.D-38 teknik detayları (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

^{Nu.D-38 test uçuşu (Sivas Valiliği)}

İlk Uçuş ve Deneme Seferleri

Nu.D-38'in ilk test uçuşu 11 Şubat 1944 tarihinde pilotlar Basri Alev ve Mehmet Altunbay tarafından gerçekleştirilmiş, 22 Mart 1944’te Hava Müsteşarlığı’ndan uçuş sertifikası alınmıştır. 26 Mayıs 1944’te İstanbul Yeşilköy’den havalanan Nu.D-38, yaklaşık 1,5 saat süren yolculuğun ardından Ankara Etimesgut Havaalanı’na başarıyla iniş yapmıştır. Uçakta Nuri Demirağ’a ek olarak Tasvir-i Efkar gazetesi sahibi Ziyat Ebuzziya ve Vatan Gazetesi muhabiri Faruk Fenik de bulunmaktaydı.

Takip eden haftalarda Nu.D-38, tanıtım amacıyla Bursa, İzmir, Kayseri, Sivas, Atina ve Selanik gibi çeşitli şehir ve ülkelere uçmuştur. 20 Ağustos 1944’te İzmir Fuarı’nda sergilenmiş, burada "Mehmetçik" ismiyle tanıtılmıştır.

^{Nuri Demirağ ve Nu.D-38. (TRT Haber)}

Stratejik, Endüstriyel ve Siyasi Boyutlar

Nu.D-38’in üretimi, Türkiye'nin yerli ve bağımsız savunma sanayi geliştirme politikasının ilk örneklerinden biridir. Uçak, hem barış hem de savaş koşullarına uygun tasarımıyla çok amaçlı kullanım imkânı sunmuştur. Dönemin önde gelen havacılık merkezleri olan Almanya, İngiltere ve ABD'de bu gelişme dikkatle takip edilmiş; Amerikan Uçak İmalatçıları Birliği Türkiye’ye gözlemci göndermiştir.

Ancak tüm bu başarılar, yerli üretime karşı mesafeli duran bazı yapılar, teknik bahanelerle reddedilen siparişler ve dış baskılar nedeniyle sürdürülememiştir. Türk Hava Kurumu, eğitim uçaklarını teknik yetersizlik gerekçesiyle kabul etmemiş, uçakların yurt dışına satışı ise özel yasalarla engellenmiştir. Bu süreç sonunda üretim hattı durdurulmuş ve Nu.D-38, sembolik bir başarı olarak kalmıştır.

^{Nu.D-38 Yolcu uçağı, Ankara Etimesgut Havaalanı, 1942. (Sivas Valiliği)}

Tasfiye Süreci ve Projenin Sonu

1945 yılında siyasete atılan Nuri Demirağ, Millî Kalkınma Partisi’ni kurmuş ve sanayici kimliğinden milletvekilliğine geçmiştir. 1957’deki vefatının ardından Nu.D-38 uçuş dışı bırakılmış ve hurdaya ayrılmıştır. 

Nu.D-38, Türkiye’de millî havacılığın kurulmasına yönelik ilk ciddi endüstriyel çabanın ürünüdür. Dönemin teknolojik kapasitesine uygun olarak geliştirilmiş, yerli mühendislik ve üretim faaliyetleriyle ortaya konmuş bir uçaktır. Uçak, Türkiye’de sivil ve askeri havacılık alanında yerli üretim potansiyelinin somut bir örneğini temsil etmiştir. Ancak proje, yeterli kurumsal ve ekonomik desteğin sağlanamaması nedeniyle sürdürülebilir olamamıştır.