Erzurum ilinin doğusunda yer alan Pasinler ilçesi, geniş bir ovanın üzerinde ve bu ovayı çevreleyen yer yer tatlı ya da dik meyilli sırtlardan oluşan bir alanda kurulmuştur. Tarihi İpek Yolu üzerinde konumlanmış kadim bir yerleşim merkezi olan Pasinler, verimli ovaları, kaplıcaları ve tarihi yapılarıyla tanınmaktadır. Geniş ölçüde tahıl ekimi ve hayvancılık ilçe halkının başlıca geçim kaynağıdır. İlçe merkezi geçmişte buraya adını veren Hasankale'dir ve Erzurum şehir merkezine yaklaşık 40 kilometre uzaklıktadır.
Pasinler-Hasankale Kalesi (Kaynak: diyanet işleri bakanlığı)
Tarih
Aşağı ve Yukarı Pasin köylerinin kaza merkezi olan Pasinler-Hasankale'nin tarihi MÖ 4000'li yıllara kadar uzanmaktadır. Urartular döneminde önemli bir yerleşim yeri olan Pasinler, MÖ 9. yüzyıldan itibaren Anadolu üzerine yapılan akınlar neticesinde Oğuz Türkleri'nin hakimiyetine ve ardından Erzurum'a hakim olan Türklerin eline geçmiştir. Tarihteki 1048 Pasinler Savaşı, Anadolu tarihi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu savaşta Büyük Selçuklu Devleti'nin Azerbaycan Valisi İbrahim Yınal komutasındaki ordu, Bizans ordusunu yenerek Doğu Anadolu ve Hasankale'yi Türk denetimine almıştır. Bu zafer, Anadolu'yu yurt edinmek isteyen Türklerin ilk önemli başarısı olmuş ve 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi'nin kazanılmasında önemli bir zemin hazırlamıştır. Bu nedenle 18 Eylül 2017 tarihinden itibaren Pasinler Zaferi ilçede resmî törenlerle kutlanmaktadır.
Anadolu üzerine yapılan akınlar ve Malazgirt Zaferi'nin kazanılmasıyla Hasankale tamamen Türk denetimine girmiş ve Erzurum ve çevresinde olduğu gibi Saltuklu Devleti'nin hakimiyetine girmiştir. 1202'de Anadolu Selçuklu Devleti'ne bağlanan Hasankale, Anadolu Selçuklu Devleti'nin Kösedağ Savaşı'nı kaybetmesiyle İlhanlı Devleti'nin hakimiyetine, ardından Sutaylılar'ın egemenliğine girmiştir. Hasankale'de bulunan ve Hasan Baba Dağı'nın güneyinde bir tepe üzerine kurulan Hasankale, Sutaylı Hacı Togay oğlu Hasan tarafından Kaputrut Kalesi'nin yerine inşa ettirilmiş ve mezarının da kalenin içerisine defnedilmesinden dolayı Hasan Kale ismini almıştır. Sutaylı hakimiyetinden sonra Hasankale sırasıyla Karakoyunlu, Timur, Akkoyunlu, Safevi ve son olarak da Osmanlılar'ın hakimiyetine girmiştir. Doğu-Batı göç ve ticaret yolları üzerinde olması nedeniyle stratejik bir önem taşımıştır.
Hasankale, Osmanlı İmparatorluğu döneminde hem gelişmelerin yaşandığı hem de savaşların etkili olduğu bir dönem geçirmiştir. Osmanlı Devleti'nin 1914'te I. Dünya Savaşı'na girmesiyle Rus ordularının Doğu Anadolu'ya yaptığı saldırılarda savunma cephesi durumunda olmuş ve Sarıkamış Harekatı'nda geri karakol görevi görmüş, ayrıca 3. Ordu hastanelerinin bulunması itibarıyla da işlevsel olmuştur. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rus işgaline uğramasına rağmen, tarihinin en ağır etkilerini 1914-1920 yılları arasında yaşamıştır. Osmanlı Devleti'nin Sarıkamış'ta ağır bir yenilgi alarak geri çekilmesi sonucu Hasankale, Rus işgaline uğramış ve Rus ordusunda gönüllü olarak savaşan Ermeni çetecilerinin eylemleri sonucunda Hasankale ve çevre köylerinde ciddi can kayıplarına yol açan olaylar yaşanmıştır. 1915-1920 yılları arasında bölgede etnik kimliğe bağlı olarak hedef alınan siviller arasında Hasankaleliler de yer almıştır. En büyük can kayıpları Yastıktepe (Ketvan), Yeniköy, Tımar Eğilmez (Sülügü) ve bugün ilçe olan Köprüköy'de yaşanmıştır. Ermeni işgalinden kurtuluşu 13 Mart 1918'dir. 1952 yılında Hasankale'nin adı Pasinler olarak değiştirilmiştir. Daha sonra, 1954 yılında Horasan ve 1991 yılında Köprüköy, Pasinler'den ayrılarak ilçe olmuşlardır.
Coğrafya
Pasinler, Doğu Anadolu Bölgesi'nde 41° 40’ 54” doğu boylamları, 39° 58’ 53” kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Yüzölçümü 1.460 km²'dir. Kuzeyinde Tortum ve Uzundere, doğusunda Köprüköy, batısında Erzurum, güneyinde Karayazı ve Tekman ilçeleri ile çevrilidir. Kuzeyde Kargapazarı Dağları, güneyde Palandöken Dağı uzanımı olan Dikenli ve Maden Dağları ile çevrili olup, bu iki dağ silsilesinin arasında Pasinler Ovası bulunmaktadır. Pasinler Ovası'nın toplam drenaj alanı 1420 km² olup, her yönde ovaya ulaşan yan dereler, ilçe merkezinden geçen ve yıl boyunca akış gösteren Hasankale Çayı'na dökülerek onu beslerler. Batı-doğu yönünde akan çay, ilçenin doğusunda, Çobandede civarında Aras Nehri'ne dökülür. İlçe arazisi, jeolojik devirlerde etkili olan iç ve dış kuvvetlerin izlerini taşır. Yöredeki sıcak su kaynakları da bu iç kuvvetlerin eseridir. Pasinler, Erzurum'a göre yazların daha sıcak, kışların ise soğuk ve dolayısıyla karasallığın daha etkili olduğu bir ilçedir. Ova ile çevre dağlık alanlar arasındaki fark yaklaşık 1500 metredir. İlçedeki önemli vadiler Tımar Çayı ve Miyadin Çayı vadileridir. Tımar Çayı Vadisi'nde Demirdöven Barajı bulunmaktadır. Pasinler Havzası'nın tabanını oluşturan Pasinler Ovası'nın alanı yaklaşık olarak 350 km²'dir ve volkanik kökenli Deveboynu Eşiği (1950 m) ile Erzurum Ovası'ndan ayrılmış, 1600-1700 m yüksekliğinde alüviyal bir grabendir.
Pasinler (Kaynak: erzurum ansiklopedisi)
İklim
Pasinler'de karasal iklim hüküm sürer. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçer. Yıllık ortalama sıcaklık düşüktür. Kış aylarında sıcaklıklar sıklıkla sıfırın altına düşer ve kar örtüsü uzun süre kalıcı olabilir. İlkbahar ve sonbahar ayları ise ılıman geçiş dönemleridir.
Nüfus-Demografi
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2017 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Pasinler ilçesinin nüfusu 29.302'dir. Bu nüfusun önemli bir bölümü ilçe merkezi olan Hasankale'de yaşamaktadır. İlçe, Erzurum'un diğer bazı ilçelerine kıyasla daha yoğun bir nüfusa sahiptir. Ancak son yıllarda kırsal kesimden ilçe merkezine ve büyük şehirlere doğru Migration hareketliliği gözlemlenmektedir.
Ekonomi
Pasinler ilçesinde tarım ve hayvancılık başlıca geçim kaynaklarıdır. Geniş ovalarda tahıl ekimi yaygındır. Son dönemlerde tarımsal ekonominin yanında özellikle et ve süt hayvancılığında önemli gelişmeler yaşanmaktadır.
Turizm - Kültür - Mutfak
Pasinler, termal kaynakları ve tarihi alanlarıyla turizme açık bir bölgedir. Hasankale kültürü tarih boyunca eğitim ve kültür alanlarında Erzurum merkeziyle ilişkili olmuş ve kültürel etkileşimlerin görüldüğü bir merkez haline gelmiştir.
Pasinler Kaplıcaları
Pasinler ilçesinde birçok kaplıca bulunmaktadır ve bu kaplıcalar ilçe için ekonomik ve sosyal yönleriyle değerlendirilmektedir. Kaplıca ve termal hizmetleri ile konaklama alanında bölgesel ölçekte kullanım alanı bulmaktadır. Pasinler'deki yenilenmiş kaplıca tesislerinden bazıları Erzurum yolu üzerinde bulunan Nenehatun Termal ve İlçe Merkezindeki Kale Turistik Oteli kaplıcalarıdır. Bu kaplıcaların su sıcaklığı 41-46 ºC'dir. Yılda yaklaşık 40-45 bin kişi bu kaplıcalardan yararlanmaktadır ve ziyaretçilerin önemli bir kısmı yaz sezonunda gelmektedir.
Pasinler'deki en eski kaplıca 1390 yılında yapılan ve 1749 ile 1892 yıllarında onarım gören Büyük Kaplıca'dır. Bu kaplıcanın su sıcaklığı 40-41 ºC olup, havuzundan aynı anda 100-150 kişi yararlanabilmekte ve yıllık ziyaretçi sayısı yaklaşık 300 bin kişiye ulaşmaktadır. Su sıcaklığı 32-33 ºC olan Küçük Kaplıca'nın havuzundan aynı anda 90-100 kişi yararlanmakta ve yıllık ziyaretçi sayısı 150-160 bin kişi civarındadır. Pasinler Kaplıcası, ilçe merkezinde ve Erzurum-Tahran uluslararası geçiş yolu üzerinde, Pasinler belediye sınırları içinde yer almaktadır. Kaplıca alanı Pasinler Ovası'nın kuzeyinde yer alan Hasanbaba Dağı eteklerinde kurulmuştur ve deniz seviyesinden yüksekliği 1869 metredir. Kaplıca tesisine Erzurum-Tahran uluslararası transit karayolu ile ulaşım sağlanmaktadır. Erzurum Havaalanı'na 40 km mesafede olup, il merkezindeki tren garı ile de demiryolu ulaşımı mümkündür. Kaplıca sularının kimyasal özellikleri bikarbonatlı (%50.42 milival), klorürlü (%46.74), sodyumlu (%71.56 milival) ve karbondioksitli (423,8 mg/lt) olup, kısmen radyoaktiftir (1308 poi/lt) ve metaborik asit (37.66 mg/lt) içerir. Toplam mineralizasyonu 4051 mg/litre eriyik mineral değerine sahiptir. Su sıcaklığı ise 39-45 ºC arasındadır.
Hasankale
İlçe merkezinde Hasan Dede Dağı'na kurulan kale, ismini Moğol kökenli Sutaylılardan Sutay Noyan'ın oğlu Hacı Togay'ın oğlu Hasan'ın adından almıştır ve Hasan Kalası olarak anılmıştır. 1048 yılında yapılan tarihi Pasinler Savaşı sırasında Selçuklu Devleti, Bizans ordularını yenerek kaleyi teslim almıştır.
