Piri Mehmed Paşa Camii, Konya’nın Karatay ilçesinde, Aziziye Camii’nin güneydoğusunda yer alan erken dönem Osmanlı külliye camilerinden biridir. Kesme taş ve moloz taş malzeme ile inşa edilen yapı, kare planlı harimi, tromp geçişli tek kubbesi, üç gözlü son cemaat yeri ve zaviye-tabhane birimiyle klasik Osmanlı mimarisinin karakteristik özelliklerini taşır. Caminin çevresinde Mevlevî matbahı, zaviye-medrese, hamam ve Siyavuş Paşa Türbesi ile birlikte külliye bütünlüğü oluşturur; bu yönüyle Konya’daki tabhaneli-zaviyeli cami örneklerinin dikkate değer bir temsilcisidir.
Dış Görünüm, Piri Mehmet Paşa Camii (Visit Karatay, Karatay Belediyesi)
Piri Mehmed Paşa Camii, 1523 yılında Osmanlı padişahı Kanûnî Sultan Süleyman’ın veziri ve aynı zamanda Yavuz Sultan Selim döneminde de önemli devlet görevlerinde bulunmuş olan Piri Mehmed Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Yapının inşa kitabesi, giriş kapısı üzerindeki Bursa kemerli niş içinde yer almakta olup inşa tarihini kesin biçimde belgelemektedir.
Mimari Özellikler
Yapı, batısında yer alan zaviye-tabhane bölümü ile birlikte bir külliye biçiminde tasarlanmıştır. Bu yapı topluluğu; cami, zaviye-medrese, Mevlevî matbahı, hamam ve türbeden oluşur. Cami plan ve yerleşim özellikleriyle Osmanlı erken dönem mimarisinde yaygın olarak görülen tabhaneli-zaviyeli cami türünün Konya’daki örneklerinden biridir. Caminin doğusunda Siyavuş Paşa Türbesi yer alır.
Yapımında kaba yonu ve moloz taş temel malzeme olarak kullanılmış, köşe kısımları kesme taşla sağlamlaştırılmıştır. Kemerler kesme taş işçiliğiyle inşa edilmiş, kemer boyunlarında bitkisel motifli kabaralar yerleştirilmiştir. Sütun başlıklarında klasik Osmanlı mimarisine özgü mukarnas bezemeler kullanılmıştır. Harim kısmında duvar ve kubbe yüzeyleri süslemesizdir.
Alçı mihrap, yoğun geometrik ve bitkisel motiflerle bezenmiştir. Ahşap minber özgün olmayıp yenidir. Minarenin kaidesi taş, gövdesi ise tuğladan yapılmış olup şerefe altı kısmında kirpi saçak biçiminde tuğla işçiliği görülmektedir.
İç Görünümü (Sahipata Müzesi)
Piri Mehmet Paşa Mahallesi ve Sosyal Doku
Caminin yer aldığı mahalle tarihî kayıtlarda “Zaviye-i Piri Paşa” veya halk arasında bilinen adıyla “Tekke Mahallesi” olarak geçmektedir. 1584 yılı kayıtlarında mahallede 56 mükellef yer almakta, bu tarihlerde mahalle Alaca Mescit ile birlikte anılmaktadır. Bu durum, mahallenin bir kısmının Alaca Mescit adıyla da anıldığını göstermektedir. 1847–48 yıllarına ait temettüat kayıtlarında “Mahalle-i Piri Paşa” adıyla dokuz mükellef vergilendirilmiştir.
Piri Mehmet Paşa Mahallesi, zamanla Konya’nın ileri gelen ailelerinin yaşadığı bir yerleşim yeri hâline gelmiştir. Mahallede yaşamış önemli şahsiyetler arasında Avukat Tevfik Efendi, Belediye Başkanı Hacı Şerif Efendi, Eczacı Hüsamettin Bey, Fahrettin Bey, Edip Raşit Usman, öğretmen Übeyde (Ünal) Hoca Hanım ve Diş Doktoru Ali Tiryaki gibi isimler yer alır.
Mahallede kadınlar arasında ut, keman, kanun ve piyano gibi enstrümanları çalmak yaygın bir kültürel etkinlik hâlini almıştır. Şükriye Hanım, Rahime Hanım, Münire Hanım gibi kadınlar bu kültürel geleneği sürdüren isimler arasındadır. Günümüzde mahallenin çevresi ticaret alanı hâline gelmiş olup tarihî dokusu büyük ölçüde korunamamıştır.
