Pist numaralandırması, bir havaalanı pistinin manyetik kuzeye göre yönünü tanımlayan ve uçuş operasyonlarında standardizasyon sağlayan sayısal ve harfli kodlardır. Bu sistem, her pist yönüne iki basamaklı bir sayı ve gerekliyse konum belirten bir harf eklenmesi esasına dayanır. Manyetik yön 10 derecelik dilimlere bölünür; pist ekseninin manyetik doğrultusu en yakın 10°’lik değere yuvarlanır ve son rakam atılarak pist numarası oluşturulur. Böylece 153° manyetik doğrultuya sahip bir pist “15”, 82° doğrultulu pist “08” olarak adlandırılır. Manyetik kuzeye yakın yönelimlerde “36” değeri kullanılır ve “00” ifadesi kullanılmaz.
Pist Numaralandırması (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)
Bir pistin her iki ucu, karşılıklı yönleri temsil eder. Bu iki yön arasındaki manyetik fark yaklaşık 180° olduğundan, karşı yönlerin pist numaraları birbirinden 18 farklıdır. Örneğin bir pistin bir ucu “09” olarak numaralandırılmışsa, diğer ucu “27” olarak işaretlenir.
Amaç ve Uygulama Alanı
Pist numaralandırmasının temel amacı, pilotlara pistin yönü hakkında görsel ve standardize bilgi sunmaktır. Bu sistem, pistteki diğer görsel işaretlerle birlikte bütüncül bir tanımlama mekanizması oluşturur. Pist numarası, pilotun kalkış ve yaklaşma yönünü doğru şekilde algılamasını sağlar. Özellikle düşük görüş şartlarında veya paralel pistlerin bulunduğu yoğun havaalanlarında, doğru pist seçimini kolaylaştırır ve pist karışıklıklarını önler.
Paralel Pistlerde Harf Kullanımı
Bir havaalanında aynı manyetik doğrultuda birden fazla pist bulunması durumunda, pistler konumsal olarak ayırt edilir. Bu durumda pist numaralarının yanına konum belirten harf eklenir.
- L (Left): Sol pist
- R (Right): Sağ pist
- C (Centre): Orta pist
İki paralel pistli bir havaalanında pistler “09L/27R” ve “09R/27L” biçiminde adlandırılır. Üç paralel pistte “09L”, “09C” ve “09R” kullanılır. Üçten fazla paralel pist bulunan havaalanlarında (örneğin Los Angeles veya Atlanta), bazı pistler bir manyetik dilim kaydırılarak yeniden numaralandırılır; örneğin 36L/36R ve 35L/35R. Bu düzenleme, benzer pist adlarının karışmasını önlemeye yöneliktir.
İşaretleme Biçimi ve Uygulama Standartları
Pist numarası, pistin eşiğinde (threshold) beyaz renkte, kalın ve yüksek kontrastlı karakterlerle boyanır. Kaplamalı pistlerde uygulanması zorunludur; kaplamasız pistlerde tavsiye edilir. Rakamlar ve harfler, ICAO Annex 14 ve ulusal standartlarda tanımlanan boyut, oran ve yerleşim kurallarına göre çizilir.
Numaralandırmanın bulunduğu eşik bölgesi, pistin kullanılabilir kısmının başlangıcıdır. Eşik çizgileriyle aynı düzlemde veya hemen arkasında yer alır. Eğer numaralar eşik çizgileriyle birleştirilmişse, karakter boyutu artırılarak şeritler arasındaki boşluk doldurulur. Paralel pistlerde numaralandırma harfi genellikle sayının ardından gelir; örneğin “08L”.
Pist numaraları, pistin uzun ekseni üzerinde simetrik yerleştirilir. İşaretlemenin doğruluğu ve görünürlüğü, yüzey kaplamasının durumuna, çevresel ışık koşullarına ve bakım sıklığına bağlı olarak kontrol edilir.
Görsel Yardımcı Sistemlerle İlişkisi
Pist numaraları, pist işaretleme sisteminin ana unsurlarından biridir. Bu sistem; pist eşik çizgileri, orta hat (centreline), hedefleme noktası (aiming point), temas bölgesi (touchdown zone) ve kenar çizgileriyle birlikte çalışır. Bu işaretler, pilotun pist yaklaşmasında sıralı ve hiyerarşik bir görsel rehber oluşturur.
Numaralandırmalar ayrıca, pist ışıklandırma sistemleriyle de bütünlük içindedir. Pist eşik lambaları yeşil, pist sonu lambaları kırmızı, kenar lambaları beyaz ve orta hat lambaları beyaz-kırmızı dizilimde yanar. Bu düzen, özellikle düşük görüş koşullarında pist yönünün doğru tanımlanmasını destekler.
Emniyet Alanlarıyla İlişki
Pist numaralandırması doğrudan yön tanımlamasıyla ilgili olmakla birlikte, pistin geometrik yapısını ve emniyet bölgelerini içeren tasarım bütünlüğünün bir parçasıdır. Pist sonu emniyet alanı (RESA), pistin taşma veya kısa iniş durumlarında uçağın hasar görmesini önleyen alanlardır. Bu alanlar pist ekseni uzantısı boyunca simetrik biçimde düzenlenir. ICAO ve SHGM standartlarında Code 3 ve Code 4 pistler için RESA uzunluğu en az 90 metre, tavsiye edilen değer ise 240 metredir.
Manyetik Varyasyon ve Yeniden Numaralandırma
Yerkürenin manyetik alanı zamanla değiştiğinden, pistlerin manyetik doğrultuları da farklılaşabilir. Bu değişim, pist numaralarının zamanla gerçeğe uygunluğunu kaybetmesine neden olur. Belirli periyotlarla yapılan manyetik sapma ölçümleri sonucu, pistin manyetik yönü farklı bir 10° dilimine geçtiğinde pist yeniden numaralandırılır. Örneğin 144° manyetik yönündeki bir pist zamanla 146° olduğunda “14” kalabilir; ancak 147°’yi geçtiğinde “15” olarak değiştirilmektedir. Bu güncellemeler, havacılık haritalarına ve yer işaretlemelerine eşzamanlı olarak yansıtılır.
Özel Durumlar ve Ulusal Uygulamalar
Bazı ülkelerde yüksek manyetik varyasyon oranı bulunan bölgelerde pistler gerçek kuzeye (true north) göre numaralandırılabilir. Bu uygulama, sık aralıklarla numara değişimini önlemek amacıyla yapılır.
Türkiye’de pist numaralandırması ve işaretleme standartları, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan “Havaalanı Pistleri” dokümanında ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir. Bu belge, pist yönelimi, uzunluğu, genişliği, eğimi, emniyet alanları, işaretleme boyutları ve geometrik gereklilikleri ICAO normlarına uygun biçimde tanımlar.
Pist numaralandırması, havacılıkta pist yönünün uluslararası standarda uygun biçimde tanımlanmasını sağlayan temel sistemdir. Bu sistem, pilotların doğru pisti seçmesini, hava trafik kontrolünün güvenli yönlendirme yapmasını ve uluslararası standardizasyonun sürdürülmesini sağlar. Manyetik kuzey referansına dayalı bu numaralandırma, görsel tanımlama, ışıklandırma ve pist geometrisiyle bütünleşerek havaalanı operasyonlarının güvenliğini artırır.
