Pütürge, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Malatya ilinin güneydoğusunda yer alan ve engebeli topoğrafyası, tarihi derinliği ve kültürel çeşitliliği ile dikkat çeken bir ilçedir. 1.181 km² yüzölçümüne sahip olan Pütürge, deniz seviyesinden 1.250 metre yükseklikte konumlanmıştır. 2024 yılı itibariyle nüfusu 13.318’dir. İl merkezine uzaklığı yaklaşık 74 kilometredir.
İlçenin kuzeyinde Malatya şehir merkezi ve Kale ilçesi, doğusunda Doğanyol, güney ve güneydoğusunda Adıyaman’ın Kâhta ve Gerger, güneybatısında ise Sincik ilçeleri yer alır. İlçe coğrafyası, Fırat Nehri’ne dökülen Şiro Çayı’nın vadisi ve bu vadiyi çevreleyen sarp ve yüksek dağlık kesimlerden oluşur. Düz arazilerin yok denecek kadar az olduğu bölgede, tarım faaliyetleri genellikle yamaçlarda yürütülmektedir.
Pütürge İlçesi (Malatya Valiliği)
İklim ve Doğal Yapı
Pütürge, Akdeniz-Karasal geçiş iklimine sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklık 12,4°C olup, en sıcak ay Temmuz (25,7°C), en soğuk ay ise Ocak (-0,5°C) olarak kaydedilmiştir. İlçede kısa mesafelerde yükselti farkları 1.000–1.500 metreyi bulmakta, eğim dereceleri ise %30’un üzerine çıkabilmektedir. Bu özellikler yerleşme ve ekonomik faaliyetlerin dağınık bir şekilde gelişmesine neden olmuştur.
Tarih
Pütürge’nin yerleşim tarihi milattan önceki dönemlere uzanır. İlçenin bulunduğu alan, tarih boyunca Hititler, Asurlular, Urartular, Persler, Selevkoslar ve Kommagene Krallığı gibi çeşitli uygarlıkların etkisi altında kalmıştır. Özellikle Kommagene döneminde inşa edilen ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Nemrut Dağı Anıtları, ilçenin tarihi önemini ortaya koyar. Roma döneminde Barzala ve Juliopolis adlı kentlerin bu civarda yer aldığı bilinmektedir.
Orta Çağ’da Bizans, ardından Abbasi, Hamdani ve Selçuklu hâkimiyetine giren bölge, uzun süre Dulkadiroğulları Beyliği’nin egemenliğinde kalmış, 1515 yılında ise Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde “Şüre” veya “Şiro” adıyla anılan yerleşim, 1892 yılında “Pütürge” adını alarak kaza merkezi haline gelmiştir. İlçenin kuruluşuna ilişkin yaygın bir anlatıya göre, halkının büyük bölümü Kütahya’dan gelen Samanoğulları ve sonradan bölgeye yerleşen Kopuzoğullarından oluşmaktadır.
Pütürge, tarihsel süreçte, özellikle 16. yüzyıldan itibaren Anadolu’da yaşanan kırsal krizler döneminde dağlık alanlara yönelen nüfusun sığınma ve yerleşme sahası olmuştur. 1519 tarihli Osmanlı tahrir defterlerinde 586 hane olarak geçen ilçe, 1560 yılında 1928 haneye ulaşmıştır. Bu artış, bölgenin kriz dönemlerinde bile yerleşim cazibesini koruduğunu göstermektedir.
İdari Yapı ve Nüfus
Pütürge, günümüzde 1 belediye, 1 belde (Tepehan) ve 62 köy ile 325 mezradan oluşur. 2024 yılı itibariyle nüfusu 13.318 kişi olup, Malatya genel nüfusuna kıyasla düşük yoğunlukludur. İlçede yerleşimlerin büyük çoğunluğu dağlık ve yüksek alanlarda, küçük ve dağınık köy tipinde teşekkül etmiştir.
Pütürge İlçesi (Malatya Valiliği)
Ekonomi ve Geçim Kaynakları
İlçede başlıca ekonomik faaliyetler tarım, hayvancılık ve arıcılıktır. Tarım faaliyetleri, engebeli arazi nedeniyle çoğunlukla eğimli alanlarda sürdürülürken, hayvancılık küçükbaş ve büyükbaş olarak yaygındır. Geleneksel arıcılık da önemli bir geçim kaynağıdır.
Dil ve İnanç
Pütürge’de Türkçe’nin yanı sıra Kürtçe ve Zazaca dilleri konuşulmaktadır. Nüfusun büyük çoğunluğu Sünni Müslümanlardan oluşurken, ilçeye bağlı bazı köylerde Alevi inancı da görülmektedir. Geleneklerine bağlı, dayanışma temelli bir kırsal yaşam hâkimdir.
Kültürel ve Tarihi Mekânlar
İlçede tarihi değeri yüksek birçok yapı ve doğal alan bulunmaktadır. Bunlar arasında:
- Kerar (Gerar) Kalesi Harabeleri
- Dilber Kalesi (Uzuntaş Köyü) ve Manastır Kalıntıları
- Nemrut Dağı ve Belli Yaylası (Büyüköz Köyü yakınlarında)
- Tepehan’daki Selçuklu Hanı ve Han Kalıntıları
- Ormaniçi Köyü’ndeki Aslan Kabartması
- Nan-ı Guni ve Battalgazi Ziyareti
- Kubbe Dağı ve Karasu Deresi
Tarihi kervan yolları üzerinde yer alan Pütürge, Selçuklu döneminden kalma hanlara da ev sahipliği yapmaktadır. Özellikle Tepehan, Yandere ve Yazıca gibi köylerde bu han kalıntılarına rastlanmaktadır.
Şiro Çayı Vadisi (Malatya Valiliği)
