Rizvaniye Camii ve Medresesi, Şanlıurfa şehir merkezinde, Balıklıgöl’ün doğu kıyısında konumlanan ve Osmanlı klasik dönem mimarisini yansıtan önemli bir külliye yapısıdır. Kentin tarihî, dinî ve kültürel peyzajı içinde önemli bir yer tutan bu yapı topluluğu, 18. yüzyıl başlarında inşa edilmiş olup, günümüze ulaşan özgün unsurlarıyla dikkat çeker. Külliye, bir cami ve medreseden oluşur; yapılar Balıklıgöl’ün güneydoğusunda, Halilürrahman Camii ve Aynzeliha Gölü ile birlikte Urfa'nın dinsel topografyasını tamamlayan öğelerden biridir.

Tarihi Arka Plan

Rizvaniye Külliyesi, 1736 (H. 1149) yılında dönemin Rakka Valisi Rıdvan Ahmed Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Yapı, valinin adını taşıyan “Rizvaniye” ismiyle anılmaktadır. Cami ve medrese birlikte inşa edilmiş, klasik Osmanlı külliye anlayışıyla eğitim ve ibadet işlevleri bir arada planlanmıştır. Külliyenin kurulduğu alan, daha önce Halilürrahman Kilisesi olarak bilinen bir yapının bulunduğu bölgedir. Bu bağlamda Rizvaniye Camii’nin inşası, kentteki Hristiyanlık sonrası İslamlaşma sürecinde bir dönüm noktası olarak değerlendirilir.

^{Rizvaniye Camii ve Medresesi(T.C. Şanlıurfa Valiliği)}

Mimari Özellikler

Rizvaniye Camii

Cami, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır ve klasik Osmanlı cami mimarisine uygun biçimde tek kubbeli olarak tasarlanmıştır. Ana ibadet mekânı, dört fil ayağına oturtulmuş merkezi bir kubbe ile örtülüdür. Kubbe geçişi pandantiflidir. Caminin kuzey cephesinde geniş bir avlu yer alır; bu avlu revaklarla çevrelenmiş olup ortasında sekizgen planlı bir şadırvan bulunmaktadır. Şadırvan, ibadet öncesi abdest alma işlevine hizmet etmektedir.

Mihrap, kıble duvarının ortasında konumlanmış olup mukarnas dolgulu niş yapısındadır. Taş işçiliği, sade ancak zarif bir işçilik gösterir. Minber, geometrik ve bitkisel motiflerle bezenmiş ahşap işçiliğinin örneklerinden biridir. Caminin kuzeybatı köşesinde yükselen minare, silindirik gövdelidir ve tek şerefelidir. Minare kaidesi kare planlı olup beden kısmı ince oranlara sahiptir. Cami yapımında yöreye özgü kesme taş kullanılmıştır; bu taşlar düzgün derzlerle örülmüş ve dış cephede yalın bir estetik sağlanmıştır.

Pencereler, iç mekânın doğal ışıkla aydınlatılmasına olanak verecek şekilde, altta dikdörtgen, üstte ise sivri kemerli formlarda düzenlenmiştir. İç mekânda süslemeler oldukça sadedir, daha çok mimari formların estetiği ön plana çıkarılmıştır.

Rizvaniye Medresesi

Rizvaniye Medresesi, caminin doğusunda, Balıklıgöl’e bakan yamaçta yer almakta ve cami ile fiziksel bütünlük arz etmektedir. U planlı olarak tasarlanmış olan medrese, ortada dikdörtgen bir avlu ve onu çevreleyen revaklı galeriler ile hücrelerden oluşur. Derslik ve öğrenci odaları revakların arkasında konumlanmış, yapılar tonoz veya kubbeyle örtülmüştür.

Medrese avlusunun ortasında taş bordürlü dikdörtgen bir havuz yer alır. Bu havuz hem estetik hem de mikroklimatik işlev görmektedir. Giriş açıklığı sivri kemerli olan medresede, klasik Osmanlı eğitim yapılarında görülen hücre tipi yerleşim uygulanmıştır. Dershane, genellikle avluya bakan genişçe bir kubbeli mekândan oluşur.

Medrese, kuruluşundan itibaren uzun süre dinî eğitim işleviyle hizmet vermiştir. Sonraki dönemlerde kullanım biçimi değişmiş olsa da mimari bütünlüğünü koruyarak günümüze ulaşmıştır.

^{Rizvaniye Camii ve Medresesi(Şanlıurfa İl Kültür ve Turizim Müdürlüğü)}

Koruma ve Güncel Durum

Rizvaniye Camii günümüzde ibadete açık olup, Şanlıurfa Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün sorumluluğunda korunmaktadır. Cami ve medrese, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından farklı dönemlerde onarım görmüş; özgün malzeme ve mimari biçimler dikkate alınarak restorasyonlar gerçekleştirilmiştir. 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyıl başlarında yapılan restorasyonlarda yapının hem statik hem de estetik bütünlüğü korunmaya çalışılmıştır.

Rizvaniye Medresesi ise günümüzde kültürel ve turistik işlevler üstlenmiştir. Çeşitli dönemlerde sergi alanı, geleneksel el sanatları atölyesi veya bilgilendirme noktası olarak kullanılmaktadır. Balıklıgöl çevresinde yoğunlaşan ziyaretçi trafiği, külliyeye olan ilgiyi canlı tutmaktadır.

Rizvaniye Camii ve Medresesi, hem mimari bütünlüğü hem de konumu itibarıyla Şanlıurfa kent kimliğinin temel öğelerindendir. Osmanlı döneminde kentin İslami karakterinin vurgulanması ve eğitim faaliyetlerinin desteklenmesi bakımından önemli bir örnek teşkil etmektedir. Aynı zamanda Balıklıgöl çevresindeki kutsal mekânlar sisteminin bir parçası olarak tarihsel süreklilik içinde işlevini sürdürmektedir.