İnsansız Hava Aracı (İHA), içinde pilotu bulunmayan, uzaktan kumanda edilebilen veya önceden programlanmış bir uçuş planı dâhilinde otonom olarak görev yapabilen bir hava aracı türüdür. Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte bu sistemler, askeri ve sivil alanlarda giderek daha yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Silahlı İnsansız Hava Aracı (SİHA) ise İHA'ların silah sistemleri ile donatılmış versiyonudur. SİHA'lar, İHA'ların keşif ve gözetleme kabiliyetlerine ek olarak, taşıdıkları mühimmatlar sayesinde hedef tespiti ve imha görevlerini de yerine getirebilirler. Bu iki sistem arasındaki temel ayrım, SİHA'ların doğrudan taarruz yeteneğine sahip olmasıdır. Bu araçlar, sağladıkları zaman, maliyet ve iş gücü avantajları nedeniyle modern operasyonların önemli bir bileşeni hâline gelmiştir.
Kullanım Alanları
İHA ve SİHA sistemleri, sahip oldukları kabiliyetler doğrultusunda geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu alanlar askeri, sivil ve endüstriyel uygulamaları kapsamaktadır.
Askeri Operasyonlar: SİHA'lar, modern savaş alanlarında hedef tespiti, anlık istihbarat sağlama ve belirlenen hedeflere doğrudan taarruz gerçekleştirme gibi kritik görevlerde kullanılır. Yüksek hassasiyetli kameralar, lazer hedef işaretleyiciler ve güdümlü mühimmat sistemleri sayesinde stratejik hedeflere etkili müdahaleler yapabilirler. Terörle mücadele operasyonları, bu sistemlerin en etkin kullanıldığı alanlardan biridir.
Sınır Güvenliği: Sınır bölgelerinde kaçakçılık, yasa dışı geçişler ve terörist sızmalarının önlenmesinde İHA ve SİHA'lar aktif olarak görev alır. Uzun süre havada kalabilme ve geniş alanları tarayabilme yetenekleri sayesinde güvenlik güçlerine anlık veri sağlayarak hızlı müdahaleye olanak tanırlar.
Afet ve Arama Kurtarma: İHA'lar, askeri görevlerin yanı sıra sivil amaçlı operasyonlarda da önemli rol oynar. Doğal afetler sonrası enkaz altında kalan kişilerin tespiti, yangın söndürme faaliyetlerinin koordine edilmesi ve ulaşılması güç bölgelere yardım ulaştırılması gibi görevlerde kullanılırlar.
Altyapı ve Enerji Güvenliği: Enerji tesisleri, petrol ve doğal gaz boru hatları gibi kritik altyapıların güvenliğinin sağlanması amacıyla İHA'lar tarafından düzenli devriye uçuşları yapılır. Bu sayede olası tehditler erken bir aşamada tespit edilerek önlem alınabilir.
Sivil ve Ticari Uygulamalar: İHA'lar sivil alanda da çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Tarım sektöründe toprak analizi, bitki hastalıklarının tespiti ve tarımsal ilaçlama gibi faaliyetlerde verimliliği artırırlar. Bunun yanı sıra hava fotoğrafçılığı, haritalama, inşaat sahalarının denetimi ve trafik kontrolü gibi alanlarda da yaygın olarak tercih edilmektedirler.
İHA ve SİHA Arasındaki Temel Farklar
İHA ve SİHA arasındaki temel fark, donanım, kullanım amacı ve görev kapsamından kaynaklanmaktadır. Her iki sistem de insansız hava platformu olmasına rağmen, sahip oldukları yetenekler onları farklı operasyonel roller için uygun kılar.
İHA'lar genel olarak silahsız platformlardır ve birincil görevleri veri toplamaktır. Keşif, gözetleme, istihbarat toplama (ISR), haritalama ve çevresel gözlem gibi görevlerde kullanılırlar. Askeri olmayan alanlarda, afet bölgelerinin incelenmesi, tarım arazilerinin izlenmesi ve altyapı denetimi gibi sivil uygulamalarda önemli bir rol oynarlar. Temel amaçları, karar vericilere anlık ve doğru bilgi sağlamaktır.
SİHA'lar ise İHA'ların tüm keşif ve gözetleme kabiliyetlerine ek olarak, üzerlerinde taşıdıkları mühimmatlar ile doğrudan saldırı ve savunma görevleri üstlenirler. Roket, füze ve hassas güdümlü bombalarla donatılmış olan SİHA'lar, tespit ettikleri hedeflere yüksek hassasiyetle müdahale edebilirler. Bu özellikleri, onları terörle mücadele operasyonları, stratejik hedeflerin imhası ve yakın hava desteği gibi kritik askeri görevlerde etkin bir unsur hâline getirir.
Türkiye'de Geliştirilen İHA ve SİHA Sistemleri
Türkiye, son yıllarda insansız hava araçları teknolojisinde önemli adımlar atarak bu alanda önde gelen üretici ve ihracatçı ülkelerden biri konumuna gelmiştir. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) verilerine göre, 2022 yılında Türk savunma şirketlerinin gelirlerinde önemli bir artış yaşanmıştır. Baykar, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ), ASELSAN ve STM gibi firmalar, bu alandaki yerli ve milli sistemlerin geliştirilmesinde öncü rol oynamaktadır.
Baykar Teknoloji
Bayraktar TB2: Türkiye'nin ilk milli ve operasyonel SİHA'sı olan Bayraktar TB2, 2014 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri envanterine girmiştir. Orta irtifa-uzun havada kalış (MALE) sınıfında yer alan TB2, üç yedekli aviyonik sistemleri ve sensör füzyon mimarisi ile tam otonom uçuş kabiliyetine sahiptir. 27 saat havada kalma ve 22.000 feet servis tavanı gibi özelliklere sahip olan SİHA, 150 kg faydalı yük taşıyabilmektedir. Roketsan üretimi MAM-L ve MAM-C gibi akıllı mühimmatları kullanabilen Bayraktar TB2, Suriye, Libya, Azerbaycan ve Ukrayna'daki çatışmalarda etkin bir şekilde kullanılmıştır. Bu başarılar, uluslararası alanda büyük ilgi görmesine ve Türkiye'nin önemli bir SİHA ihracatçısı olmasına katkı sağlamıştır.
Bayraktar Akıncı: Yüksek irtifa-uzun havada kalış (HALE) sınıfında bir taarruzi insansız hava aracıdır. Daha yüksek faydalı yük kapasitesi ve daha gelişmiş sensör sistemleri ile stratejik görevler için tasarlanmıştır. 29 Ağustos 2021'de TSK envanterine girmiştir.
Bayraktar TB3: Katlanabilir kanat yapısı sayesinde kısa pistli gemilerden, özellikle TCG Anadolu gibi amfibi hücum gemilerinden iniş-kalkış yapabilme kabiliyetine sahip bir SİHA olarak geliştirilmektedir.
Bayraktar Kızılelma: Türkiye'nin ilk insansız savaş uçağı projesidir. Turbofan motorlu, düşük radar izine sahip ve havadan havaya füzeler de dâhil olmak üzere çeşitli mühimmatları taşıyabilme yeteneği ile tasarlanmıştır.
Diğer Sistemler: Baykar ayrıca dikey iniş-kalkış yapabilen Bayraktar Kalkan DİHA ve TSK envanterine giren ilk milli mini İHA olan Bayraktar Mini İHA (Gözcü) gibi farklı platformlar da geliştirmiştir.
Bayraktar KIZILELMA PT-3 (AA)
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ)
ANKA: Orta irtifa-uzun havada kalış (MALE) sınıfında geliştirilen ANKA, keşif, gözetleme ve istihbarat görevleri için tasarlanmış bir İHA sistemidir. Silahlı versiyonları da bulunmaktadır.
AKSUNGUR: ANKA platformu üzerinden geliştirilen, daha yüksek faydalı yük kapasitesine sahip bir İHA sistemidir. Kesintisiz çok rollü istihbarat, gözetleme, keşif ve taarruz görevlerini yerine getirebilmektedir.
ANKA III: ANKA ailesinin en yeni üyesi olarak geliştirilen, jet motorlu ve düşük radar izine sahip bir taarruzi insansız hava aracıdır.
ŞİMŞEK: Hava savunma sistemlerinin eğitimi için geliştirilmiş yüksek hızlı bir hedef uçak sistemidir.
ANKA III (AA)
Diğer Üreticiler ve Sistemler
ASELSAN: Türkiye'nin önde gelen savunma elektroniği firması olan ASELSAN, SERÇE serisi gibi çok rotorlu İHA'lar, kapalı ve açık alanlarda görev yapabilen SAKA mikro İHA ve roket taşıyabilen VURUCU İHA gibi sistemler geliştirmektedir.
STM: Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. tarafından geliştirilen KARGU, asimetrik harp ve terörle mücadele ortamları için tasarlanmış, otonom veya uzaktan kumanda ile kullanılabilen döner kanatlı bir kamikaze İHA'dır (KİHA).
HAVELSAN: Bulut altı otonom görevler için dikey kalkış ve iniş özelliğine sahip BAHA İHA sistemini geliştirmiştir.
Küresel Üreticiler
İHA ve SİHA teknolojisinin gelişimine öncülük eden başlıca ülkelerden biri Amerika Birleşik Devletleri'dir. ABD merkezli General Atomics, özellikle MQ-1 Predator ve onun daha gelişmiş versiyonu olan MQ-9 Reaper modelleri ile küresel pazarda lider konumdadır. Bu sistemler, dünya genelinde birçok ülke tarafından uzun yıllardır kullanılmaktadır. Son yıllarda Türkiye, Baykar ve TUSAŞ gibi firmaların geliştirdiği Bayraktar TB2 ve ANKA gibi platformlarla bu alanda önemli bir üretici ve ihracatçı olarak öne çıkmıştır.
