Sosyal İnceleme Raporu (SİR), sosyal hizmet mesleğinin temel uygulama alanlarından biridir. Bireylerin ve ailelerin karşılaştığı sosyal sorunlarda; kişisel özellikler, sosyal çevre ilişkileri, eğitim, sağlık ve ekonomik durumları gibi çeşitli verilerin yanı sıra psiko-sosyal gözlem ve analiz yapmayı ve müdahale planı geliştirmeyi amaçlar. Türkiye'de özellikle adli sosyal hizmet, sosyal yardım, çocuk koruma gibi alanlarda önemli bir araç olarak kullanılan SİR, insan haklarını temel alan yaklaşımıyla sosyal kalkınma ve adaletin sağlanmasında önemli bir işlev üstlenmektedir.

SİR’ler, sosyal hizmet uzmanlarınca etik ilkelere uygun biçimde hazırlanan stratejik belgelerdir.

Sosyal İnceleme Raporunun Tarihçesi ve Amacı

SİR, ilk olarak 19. yüzyılın ortalarında denetimli serbestliğin yaygınlaştığı dönemde geliştirilmiş ve başlangıçta suçlular hakkında bilgi toplayarak, toplum içinde denetimin uygun olup olmadığına karar verilmesine yardımcı olmak amacıyla kullanılmıştır.

Türkiye’de ise SİR uygulaması, çocuk mahkemelerinin kurulmasıyla birlikte 1987 yılında başlamıştır.

Raporlar, bireyin geçmişi ve mevcut durumu ışığında, onun işlevselliğini artıracak sosyal hizmet müdahalelerini belirlemek için kullanılır. Özellikle çocuk adalet sisteminde, çocukların suça sürüklenme nedenlerinin belirlenmesi ve ihtiyaç duydukları müdahalelerin önerilmesi amacıyla düzenlenir.

Kuramsal Temeller ve Yaklaşımlar

SİR, sosyal hizmet mesleğinin bilgi, beceri ve değerlerini yansıtan bir belgedir. Bireyin sosyal işlevselliğini değerlendirmek, sorun alanlarını belirlemek ve uygun müdahale stratejileri geliştirmek temel amacıdır. Raporlar, sosyal hizmet uzmanları tarafından psiko-sosyal gözlem, analiz ve değerlendirme süreçleri doğrultusunda hazırlanır. Tarafsızlık, bütüncül bakış açısı, etik ilkelere bağlılık ve sistem yaklaşımı raporların temel yapı taşlarıdır.

SİR’ler, sosyal hizmetin sistem ve güçlendirme yaklaşımları gibi kuramsal temelleriyle uyumlu olarak hazırlanmalıdır. Adalet sisteminde kullanılan yaklaşımlar (cezalandırıcı, refah, adalet ve onarıcı adalet) sosyal inceleme raporlarının işlevini ve kapsamını doğrudan etkiler. Refah yaklaşımında SİR, mahkemeye çocuk hakkında ayrıntılı bilgi sunarak karar sürecine katkı sağlar; onarıcı adalet modelinde ise çocuk, mağdur ve toplumun birlikte ele alındığı bütüncül bir çerçeve sunar.

Sosyal İnceleme Raporlarının Kapsam ve Kullanım Alanları

Sosyal inceleme raporları, sosyal hizmetin farklı alt alanlarında geniş bir uygulama yelpazesiyle kullanılmaktadır. Bu raporlar; adli sosyal hizmet, çocuk koruma, gençlik refahı, engelli bireylerin desteklenmesi, yaşlı hizmetleri, evlat edinme, velayet, bireysel ilişki tesisi, hasta hakları, tedavi ve bakım hizmetleri gibi birçok konuda karar vericilere müdahale planlaması ve değerlendirme süreçlerinde rehberlik etmektedir.

Sosyal inceleme raporu mahkeme süreçleri, hastaneler, belediyeler, vakıflar ve sivil toplum kuruluşları tarafından bireylerin ihtiyaçlarına uygun sosyal hizmetlerin planlanması amacıyla talep edilebilir. Rapor, bireylerin mevcut durumlarını tespit ederek kurumların müdahale planı hazırlamasına ve kaynak kullanımına temel oluşturur.

Sosyal İnceleme Raporlarının Hazırlık Süreci

Sosyal inceleme raporlarının etkili ve amaca uygun biçimde kullanılabilir olması, hazırlanma sürecindeki mesleki özen ve profesyonel standartlara bağlıdır. Raporun, sosyal hizmet uzmanının bilgi, beceri ve etik değerlerini yansıtması beklenir. SİR hazırlanırken yalnızca bireyin beyanlarına değil, aynı zamanda çevresiyle yapılan görüşmelere, gözlemlere ve gerektiğinde yerinde incelemelere dayanan kapsamlı bir veri toplama süreci yürütülmelidir.

Sosyal inceleme sürecinde bireyin içinde bulunduğu sosyal çevre, aile ilişkileri, eğitim ve mesleki durumu ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Ayrıca psikososyal gelişimi ve topluma uyumu da analiz edilmelidir. Özellikle çocuklar hakkında hazırlanan raporlarda çocuğun üstün yararı gözetilmeli, bireysel özellikleri ve ihtiyaçları temel alınarak koruyucu ve destekleyici müdahale planları önerilmelidir.

Nitelikli bir SİR, mevcut durumu tanımlamakla birlikte, sorunun nedenlerine ve çözüm önerilerine de yer verir. Bu nedenle, raporun içeriği açık ifadelerle ve mesleki terminolojiye uygun biçimde yapılandırılmalıdır. Raporun tarafsız, objektif ve güvenilir bilgiler içermesi, sosyal hizmet mesleğinin etik ilkeleri açısından önem taşır.