Alexander Nevski Katedrali, Bulgaristan’ın başkenti Sofya’da yer alan ve ülkenin en önemli simge yapılarından biri olan patrik katedralidir. Ulusal bağımsızlığın ve dinî kimliğin ifadesi olarak inşa edilmiş bu anıt yapı, mimari büyüklüğü, iç ve dış süslemeleri ve tarihî anlamıyla Bulgaristan’ın en tanınan anıtlarından biridir.

^{St. Alexander Nevski Katedrali (Fotoğraf: Meryem Şentürk Çoban)}

Tarihçe

Alexander Nevski Katedrali’nin inşa edilmesi fikri, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Bulgaristan’ın bağımsızlığını kazanmasıyla gündeme geldi. 13 Nisan 1879’da Tırnova’da toplanan ilk Ulusal Meclis’te, Rus halkı ile ortak inanç ve mücadeleyi simgeleyecek bir anıt kilise yapılması kararlaştırıldı. Temel taşı 19 Şubat 1882’de Sofya’da atıldı.

İlk projeyi Rus mimar Ivan Semenoviç Bogomolov hazırladı, ancak mimarın 1886’daki ölümü üzerine uygulama yarım kaldı. 1895’te St. Petersburg İmparatorluk Sanat Akademisi profesörlerinden Aleksandr Nikanoroviç Pomerantsev yeni mimar olarak atandı. Onun tasarımları, Bizans mimarisini örnek alarak haç planlı, kubbeli büyük bir yapı öngörüyordu. İnşaat 1912’de tamamlandı ve katedral 1924’te kutsandı.

Mimari

Katedral, Bizans mimari geleneğine dayanan beş nefli bazilika tipindedir.

• Ölçüler: 3170 m² alana oturur, 86.000 m³ hacme sahiptir. Uzunluğu 73,5 m, yüksekliği 50,5 m’dir. Ana kubbe 46,3 m yüksekliğinde ve 18 m çapındadır.
• Cephe: Beyaz kireçtaşı kullanılmış, kubbeler bakır levhalarla kaplanmış ve altın yaldızla süslenmiştir. Cephede pencere ve kapı düzeni dekoratif olduğu kadar işlevseldir.
• Plan: Yunan haçı şeklindedir. Üç apsis bulunur; merkezi apsis Alexander Nevski’ye, yan apsisler ise Aziz Kiril ve Metodiy ile Kral 1. Boris’e adanmıştır. Batı girişinde üç büyük kapı yer alır, üzerinde kubbeli çan kulesi yükselir.
• Çanlar: Kulede 12 çan bulunur, en büyüğü 11.758 kg’dır.
• Ana Kubbe: 18 m çapında olup, altın yaldızlı kaplamasıyla Sofya siluetinin en belirgin ögesidir.
• Çan Kulesi: Batı cephesinde yer alır, 50,5 m yüksekliğe ulaşır ve 12 çanı barındırır.
• Nef Düzeni: İç mekân beş neften oluşur, genişlik ve yükseklik oranları mekânın ferahlığını artırır.

^{St. Alexander Nevski Katedrali (Fotoğraf: Meryem Şentürk Çoban)}

Sanat ve Dekorasyon

Katedralin iç mekânı mermer, mozaik ve fresklerle bezenmiştir.

• Sanatçılar: 31 ressam görev almıştır, bunların 17’si Rus, 14’ü Bulgar’dır. Rus ressam Viktor Vasnecov’un merkezÎ ikonostasis üzerindeki resimleri dikkat çeker. Bulgar ressamlar arasında Ivan Vaclav Markvicka ve Anton Stefanov Mitov öne çıkar.
• Malzemeler: Carrara ve Siena’dan getirilen mermerler, Brezilya’dan gelen oniks ve alçı süslemeler kullanılmıştır. Toplamda 19 farklı mermer türü uygulanmıştır.
• Süsleme Programı: Kubbe içi Pantokrator Hz. İsa figürüyle taçlanır. Batı duvarında Son Yargı sahnesi, diğer alanlarda Eski ve Yeni Ahit sahneleri ile Bulgar ve Bizans tarihinden temalar işlenmiştir.
• Freskler: Kubbe ve apsislerde yer alan resimler, Ortodoks kozmolojisini ve litürjik sembolizmi yansıtır.
• İkonostaslar: Üç ikonostas mermerden yapılmış olup Rus ve Bulgar sanatçıların eserleriyle süslenmiştir.
• Zemin: Tamamı mermer döşeli olup Bizans ve İtalyan sanatından etkiler taşır.

Kültürel Anlam ve Sembolizm

Katedral, Bulgaristan’ın Osmanlı yönetiminden ayrılışını simgeler. Aziz Alexander Nevski’ye adanması, Rusya’nın Bulgaristan’ın özgürleşmesindeki rolüne bir teşekkür ve Slav-Ortodoks kardeşliğinin sembolüdür. Komünist dönemde dinî işlevi zayıflamış olsa da günümüzde hem ulusal bağımsızlığın hem de Ortodoks inancının en güçlü simgesi olarak varlığını sürdürmektedir.

Günümüzdeki Durumu

Katedral, Bulgaristan’ın en büyük ibadet mekânı olup 5600 kişi kapasitelidir. İçinde yer alan kripta, 1960’lardan beri Ortaçağ’dan 19. yüzyıla kadar uzanan ikonaların sergilendiği bir müze olarak kullanılmaktadır. Sofya’nın en önemli turistik ve kültürel merkezlerinden biridir.