Sultandağı gılli kirazı, Afyonkarahisar ilinin Sultandağı ve Çay ilçelerinin coğrafi sınırları içinde yetiştirilen, Prunus avium L. türüne ait bir kiraz çeşididir. Bu ürün, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 08.01.2021 tarihinde menşe adı olarak tescil edilmiştir. Bölgedeki üretimi 1940'lı yıllara uzanmakla birlikte, 1980'lerden itibaren ticari amaçlı kapama bahçelerde yetiştiriciliği yaygınlaşmıştır.

Kiraz, özellikle rengi ve tadı sebebiyle taze tüketimin yanı sıra dondurulmuş veya gıda endüstrisinde renklendirici olarak da kullanılan, bölgenin önemli ihraç ürünleri arasında yer almaktadır. Ürünün kendine has nitelikleri, Eber ve Akşehir göllerinin yarattığı mikroklima etkisiyle karasal iklime göre daha yumuşak geçen kışlar ve olgunlaşma döneminde meyvedeki su kaybını azaltan yaz sıcakları gibi bölgesel iklim ve coğrafi koşullarla doğrudan ilişkilidir.

Ürün Özellikleri

Sultandağı gılli kirazı, koyu kırmızıdan siyaha dönük bir meyve eti rengine sahiptir ve çekirdeği meyve etinden kolaylıkla ayrılabilmektedir. Meyve genellikle yuvarlak şekillidir ve orta sertlikte bir meyve etine sahiptir. Ayırt edici fiziksel ve kimyasal özellikleri şunlardır:

• Meyve Eti Rengi: Koyu kırmızı-siyah.
• Meyve Eti Ağırlığı: 6 ila 7,5 gram.
• Meyve Eni: 20 ila 23 mm.
• Suda Çözünebilir Kuru Madde Oranı: En az %20.
• Meyvedeki Çatlama Oranı: En çok %3.

Kiraz, bölgenin kumlu killi ve tınlı toprak yapısında, nisan ayının ikinci yarısı ile mayıs ayının ilk haftası arasında çiçeklenir. Erken verim verme özelliği olan bu çeşidin hasadı, genel olarak haziran ayı içinde gerçekleştirilir.

Üretim Metodu

Sultandağı gılli kirazının yetiştirilmesi ve üretimi, belirli aşamalar ve teknikler takip edilerek yapılır:

• Fidan Temini ve Dikimi: Yetiştirilecek alana uygun anaç/çeşit kombinasyonu belirlenir ve sertifikalı fidanlar tercih edilir. Dikim genellikle sonbaharda (ekim sonu yaprak dökümünden nisan ortalarına kadar) yapılır. Dikimden sonra fidanlara mutlaka can suyu verilmelidir. Kuş kirazı veya klon anaçlar üzerine göz ya da kalem aşısı ile üretim gerçekleştirilir.

• Budama: Genellikle klasik anaçlarda "goblet" (yuvarlaklaştırma), yarı bodur çeşitlerde ise "piramit" terbiye sistemi uygulanır. Kalite ve verimi artırmak için merkezi lider sistemi tercih edilir. Budama kışın çok soğuk geçmeyen dönemlere ertelenir ve kullanılan aletler bir ağaçtan diğerine geçilirken dezenfekte edilmelidir.

• Toprak İşleme, Sulama ve Gübreleme: Toprağın havalandırılması ve yabancı ot mücadelesi için ilkbahar ve sonbaharda toprak işlenir. Aşırı veya yetersiz sulamadan kaçınmak amacıyla damla sulama sistemi idealdir. Diğer sulama sistemlerinde suyun kök boğazına temas etmemesine dikkat edilir. Gübreleme, toprak analizi sonuçlarına göre yapılır; yanmış ahır gübresi iki yılda bir, fosforlu ve potasyumlu gübreler sonbaharda, azotlu gübreler ise ilkbahar, çiçek dökümü sonrası ve hasat dönemlerinde uygulanır.

• Zirai Mücadele: Entegre mücadele yöntemleri uygulanır. Hastalık ve zararlıların ekonomik eşik değeri aştığı dönemler meteorolojik verilere göre belirlenerek zamanında mücadele yapılır. Ayrıca biyolojik mücadele, cezbedici tuzaklar ve feromonlar kullanılarak kiraz sineği gibi spesifik zararlılarla etkin mücadele sağlanır.

• Hasat: Kiraz, kendine özgü rengine, iriliğine, tadına ve olgunluğuna ulaştığında, genellikle haziran ayı içinde, elle ve saplı olarak toplanır. Hasat edilen meyveler fazla büyük olmayan taşıma kaplarına konulur.

Coğrafi Sınır ve Denetim

Tescilli ürün olan Sultandağı gılli kirazının yetiştirildiği coğrafi sınır; Afyonkarahisar ilinin Sultandağı ve Çay ilçelerini kapsamaktadır.

Ürünün üretim metoduna ve coğrafi işaret kullanım biçimine uygunluğunu denetlemek üzere bir denetim mercii oluşturulmuştur. Denetim mercii; Sultandağı Kaymakamlığı ve Sultandağı İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü koordinasyonunda, Sultandağı İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Çay Ticaret ve Sanayi Odası ve Sultandağı Ziraat Odası'ndan birer üyenin katılımıyla en az üç kişiden oluşmaktadır.

Denetimler, yılda en az bir defa gerçekleştirilir; şikâyet veya gereklilik durumunda ek denetimler de yapılabilir. Yapılan denetimler, Sınai Mülkiyet Kanunu hükümlerine uygun olarak raporlanır ve Sultandağı Kaymakamlığı tarafından düzenli olarak Türk Patent ve Marka Kurumuna sunulur. Denetim esnasında tespit edilen uygunsuzluklar ve alınması gereken önlemler ilgili kişi veya kurumlara bildirilir.