Tokat Yazması, Tokat iline özgü geleneksel bir el sanatı ürünüdür. 600 yılı aşkın geçmişiyle Selçuklu'dan Osmanlı'ya uzanan kültürel bir sürekliliği temsil eder. 26 Şubat 2020 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş olan bu ürün, dokuma dışı el sanatları grubunda yer almakta ve sadece Tokat ilinde üretilmek üzere coğrafi işaret korumasına sahiptir.

^{Tokat Yazmaları (Tokat Valiliği)}

Tarihsel Arka Plan

Selçuklu döneminde geometrik desenlerle süslenen Tokat Yazması, dönemin sanat anlayışıyla paralellik gösterir. Osmanlı'da ise yazmalar Valide Sultanlara ‘has’ olarak ayrılmış, kentteki hanlarda yazmacılar bu sanatla geçimlerini sağlamıştır. Evliya Çelebi, Tokat Yazması’nı beyaz pembe bezin “altın gibi mücellâ” olmasıyla övmüştür. Osmanlı döneminde yazmacılık sadece Tokat’ta yapılabilsin diye başka kentlerde bu üretim yasaklanmıştır.

Üretim Teknikleri ve Malzemeleri

Tokat Yazması’nın üretiminde üç temel unsur bulunur: bez, kalıp ve boya.

• Bez: Yüzde 100 pamuklu, sık dokunmuş, Ne 60-100 çözgü ve atkı iplik numarasına sahip kumaşlar kullanılır. Mermerşahi, Amerikan bezi (kaput bezi), tülbent gibi yöresel dokular tercih edilir.
• Kalıp: Kalıplar yalnızca ıhlamur ağacından hazırlanır. Oyulacak parçalar balmumu-parafin karışımına batırılarak işlenir. Bu işlem hem oymayı kolaylaştırır hem de kalıbın ömrünü uzatır.
• Boya: Bitkisel, doğal, kimyasal veya madeni boyalar kullanılabilir. Pamuklu kumaşa uygulanan boya zamanla solmaz, yıkandığında akmaz.

Desenleme ve Renklendirme Teknikleri

Tokat Yazması’nda kullanılan üç temel teknik şunlardır:

1. Kalem işi: Fırçayla çizilerek tuval gibi renklendirme yapılır.
2. Kalıp-kalem işi: Kalıpla kontur çizilir, iç bölgeler fırçayla renklendirilir.
3. Kalıp teknikleri:

• Karakalem: Siyah-beyaz zıtlıklarıyla çalışılır.
• Elvan işi: Her renk için ayrı kalıplarla katmanlı baskı yapılır.
• Aşındırma: Siyah kumaşa kireç kaymağı uygulayarak beyaz desen elde edilir.
• Daldırma: Motifler koruma altına alınarak geri kalan alanlar boyanır.
• Mavi ağartma: Indigo ile boyanmış beze özel astar ve lap kalıp ile renk geçişleri uygulanır.

^{Renklendirme (Tokat Valiliği)}

Desenler ve Kompozisyonlar

Tokat Yazması desenlerinde en çok bitkisel motifler görülür. Kompozisyonlar arasında:

• Tam yüzey doluluğu: Tokat elmalısı, Tokat kirazlısı, aynalı yazma
• Kare plan: Tokat beşlisi, onaltı fulyalı, Tokat üzümlüsü
• Bordürlü boş iç: Purket, kaynana yumruğu, Trabzon kenar
• Dikdörtgen plan: Sinekli hamamiye, Şam hamamiye
• Diğer özgün adlar: Kilitli yazma, Çengelköy, Laleli, Kestaneli

Bu motifler, yöresel kültürün sembollerini taşıyarak Tokat Yazması’nı sadece bir el sanatı değil, aynı zamanda bir anlatı aracı haline getirir.

^{Kalıp Örneği (Tokat Valiliği)}

Coğrafi Bağlılık ve Denetim

Tüm üretim aşamaları Tokat il sınırları içinde gerçekleşmelidir. Üretim ve pazarlama süreçleri Tokat Belediyesi’nin koordinasyonunda Gaziosmanpaşa Üniversitesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve İl Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü tarafından yılda en az bir kez denetlenir. Bu denetimler kaliteyi ve geleneksel usulü sürdürmeyi amaçlar.