Tunceli Pülümür Yer Altı Kaynak Tuzu, Tunceli ilinin Pülümür ilçesinde üretilen yer altı kaynak tuzudur. Ürün, doğal kaynak sularının kaynattığı tuz deposundan çıkarılan ve geleneksel yöntemlerle güneş altında kristalleştirilerek elde edilen kokusuz, saydam ve kübik yapılı tuz olarak tanımlanır. 21 Kasım 2025 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından menşe adı statüsünde coğrafi işaret olarak tescil edilmiştir.
Coğrafi İşaret ve Tanımlama
Tescil Bilgileri
Tunceli Pülümür Yer Altı Kaynak Tuzu, Türk Patent ve Marka Kurumu’nda 1793 numarasıyla coğrafi işaret olarak tescillenmiştir. Coğrafi işaret, Tunceli ili Pülümür ilçesi sınırları içinde Göneli, Hiver ve Balpayam köylerinde üretilen bu tuza özgüdür. Tescil süreci 13 Kasım 2024 tarihinde başlayan başvurunun ardından 21 Kasım 2025’te tamamlanmıştır.
Ürün Tanımı
Ürün, Tunceli Pülümür Yer Altı Kaynak Tuzu olarak adlandırılır ve tuz grubu içinde yer alan bir çeşni/verici tuz ürünüdür. Tescil belgesinde tanımında, tuzun “kokusu olmayan, saydam renkli ve kübik yapılı yer altı kaynak tuzu” olduğu belirtilir. Coğrafi sınır, Munzur Dağları ve Bağırpaşa Dağları’yla çevrili Fırat Havzası içinde yer alır.
Üretim ve Özellikler
Jeolojik ve Coğrafi Özellikler
Coğrafi sınırda yer alan bölgede yer altı suları kayaçlardaki tuz tabakalarını çözer; tuzlu su, dere vadilerinde yüzeye çıkarak kristalleşir. Bölgenin karasal iklimi, yaz aylarında yüksek sıcaklık ve yoğun güneş ışığı tuzluluk konsantrasyonunun artmasına ve tuz kristallerinin oluşmasına olanak sağlar.
Üretim Süreci
Yüzeye çıkan tuzlu su, 8–10 metre derinlikte açılan sondaj kuyularıyla depolanır. Bu tuzlu su dinlendirme havuzlarına aktarılır; burada rüzgâr ve güneş etkisiyle suyun buharlaşması sonucu tuz kristalleşir. Kristal haline gelen tuz, geleneksel yöntemlerle neminden arındırılır, kurutulur ve katkı maddesi eklenmeden ambalajlanır. Üretim dönemi genel olarak haziran ile eylül ayları arasındadır.
Üretim Yöntemi ve Geleneksel Süreç
Pülümür’de tuz üretimi, yüz yıllardır süregelen geleneksel tekniklere dayanır. Yer altı suyu ile birlikte bulunan kaya tuzu, sondaj kuyularından çekilerek dışarıda oluşturulan havuzlarda güneş enerjisiyle buharlaştırılır; suyun buharlaşmasının ardından geriye kalan tuz ürün hâline gelir. Bu süreçte kimyasal katkı maddesi kullanılmaz ve tuz doğal haldeyken satışa sunulur.
Pülümür tuzu üretimi (Anadolu Ajansı)
Üretim Alanı ve Ekonomik Boyut
Tunceli’nin Pülümür ilçesindeki havuzlarda doğal yöntemlerle üretilen yer altı kaynak tuzu, yöre halkı için gelir kaynağı oluşturur. Bu tuz yurt içi piyasada satışa sunulmakla birlikte Türkiye’nin çeşitli illerine de dağıtılır.
Pülümür tuzunun üretim yeri (Anadolu Ajansı)
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
Coğrafi işaret tescil belgesinde ürünün bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri de belirtilir; tuzluluk oranı, elektriksel iletkenlik ve pH değeri gibi parametreler ürünün yer altı kaynak suyundan elde edilmesi ve doğal buharlaşma süreciyle şekillenen yapısını yansıtır. Tescil belgesinde Tunceli Pülümür Yer Altı Kaynak Tuzu’nun kimyasal bileşiminin esas olarak sodyum klorürden oluştuğu, bunun yanında kalsiyum, magnezyum ve potasyum gibi bazı minerallerin doğal olarak bünyesinde bulunduğu belirtilir. Ürünün nem oranı, çözünürlük özelliği ve kristal yapısı, üretimin gerçekleştirildiği coğrafi alanın jeolojik yapısı ile iklim koşullarına bağlı karakteristik özellikler arasında yer alır. Bu fiziksel ve kimyasal nitelikler, ürünün coğrafi sınırla olan bağını ortaya koyan ayırt edici unsurlar olarak tanımlanır.
