Kemah doğal kaynak tuzu, Erzincan’ın Kemah ilçesinde, Munzur Dağları’nın jeolojik yapısından kaynaklanan doğal kaynak sularının buharlaştırılmasıyla elde edilen, menşe adıyla tescillenmiş bir tuz türüdür. Yer altı sularının kaya tuzu yataklarından geçerek yüzeye çıkmasıyla oluşan bu tuzlu su, doğal koşullarda (güneş ışığı ve rüzgâr etkisiyle) kristalize edilerek üretime dönüştürülür. 

Köken

Kemah doğal kaynak tuzu, Erzincan ili Kemah ilçesinde Munzur Dağları’nın jeolojik yapısından kaynaklanan doğal tuzlu su kaynaklarının değerlendirilmesiyle elde edilen bir kaynak tuzudur. Bu ürün, menşe adıyla tescillenmiş olup, üretim bölgesine özgü doğal koşullarda geleneksel yöntemlerle üretilmektedir. Coğrafi sınır olarak yalnızca Erzincan’ın Kemah ilçesi esas alınmıştır.

Jeolojik ve Ekolojik Özellikler

Kemah doğal kaynak tuzu, Munzur Dağları’nda jipsli araziler üzerinde yer alan Kemah formasyonu içinde bulunan kaya tuzu yataklarından kaynaklanan tuzlu suların buharlaştırılması yoluyla üretilmektedir. Kaya tuzlarının yer altı sularıyla teması sonucu oluşan tuzlu suyun yüzeye çıkması ve ardından güneş enerjisi ile buharlaştırılması, tuzun oluşum sürecini belirleyen temel etkenlerdendir. Bölge, kuzeyde Karadağ ve güneyde kalker formasyonlu Munzur Dağları ile çevrili olup bu da nemli hava kütlelerinin geçişini engelleyerek buharlaşma koşullarını güçlendirmekte ve kristalizasyon sürecini desteklemektedir. Kurak dönemlerdeki düşük yağış oranı ve yüksek sıcaklık değerleri, buharlaşmayı artırmakta ve üretimin verimini yükseltmektedir.

Ürünün Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Kemah doğal kaynak tuzu, amorf kristalize yapıda olup, fiziksel olarak kübik kristal formlarda oluşur. Kolayca ufalanabilir, ağızda hızlıca eriyebilir bir yapıya sahiptir. Tat olarak dil yakıcı özelliktedir ve kokusuzdur. Renk ve görünüm bakımından parlaklık gösterir. Kimyasal bileşimi yaklaşık %40 sodyum (Na) ve %60 klor (Cl) içermekte, nem oranı ise %1,6 ile %2,3 arasında değişmektedir. Özgül ağırlığı 2,1-2,35 gr/cm³ arasında ölçülürken sertliği 2,5 mg/l düzeyindedir. Tuzun tuzluluk oranı (bomemetre derecesi), kaynağın debisine bağlı olarak %14 ila %24 arasında değişkenlik göstermektedir.

Üretim Süreci

Kemah doğal kaynak tuzunun üretimi, kimyasal katkı maddesi kullanılmadan, geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilir. Yeryüzüne çıkan tuzlu su önce derecelendirme (konsantrasyon) havuzlarına alınır. Bu havuzlarda tuzluluk oranı kademeli olarak %28’den %36’ya kadar çıkarılır. Bu aşamada ağır metaller gibi olası kirleticiler çökeltilerek ayrıştırılır. Ardından, doğal kilden ve taşlardan yapılmış kristalizasyon havuzlarına alınan tuzlu su, güneş ışığı ve rüzgâr etkisiyle buharlaştırılır. Buharlaşma süreci sonucunda suyun yüzeyinde oluşmaya başlayan kübik tuz kristalleri, büyüdükçe dibe çöker. Havuzun tabanına çöken tuzlar kenarlara alınarak kurutulmaya bırakılır. Dinlendirme sürecinde tuzun nem oranı yaklaşık %2’ye düşürülür. Nihai ürün 1 mm³ ile 18 mm³ büyüklüğündeki kristallerden oluşur ve herhangi bir öğütme işlemine tabi tutulmadan 5 kg, 10 kg ve 20 kg’lık paketler hâlinde sunulur. Ürün, nem oranı en az %5 olan depo koşullarında muhafaza edilir.

Bulaşan Değerleri

Kemah doğal kaynak tuzu, katkı maddesi içermemektedir. Üründe bulunan bazı ağır metal kalıntılarına dair sınır değerler aşağıdaki gibidir:

• Arsenik: 0,005 - 0,01 mg/kg
• Bakır: 0,01 - 0,02 mg/kg
• Kurşun: 0,1 - 0,19 mg/kg
• Kadmiyum: 0,003 - 0,01 mg/kg
• Cıva: 0,001 - 0,005 mg/kg

Bu değerler, ürünün kontrollü koşullarda üretildiğini ve sağlık açısından uygunluk kriterlerine göre denetlendiğini göstermektedir.

Kullanım Alanları

Kemah doğal kaynak tuzu, özellikle gıda sektöründe, başta peynir üretimi olmak üzere çeşitli gıda işleme süreçlerinde tercih edilmektedir. Kolay çözünebilen ve yoğun tat profiline sahip olması, ürünün mutfak kullanımı açısından önemini artırmaktadır.

Denetim ve Kontrol Mekanizması

Kemah doğal kaynak tuzunun üretimi ve pazarlanması, Kemah İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü koordinatörlüğünde oluşturulan dört kişilik bir denetim kurulu tarafından izlenmektedir. Bu kurul, Kemah İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Binali Yıldırım Üniversitesi Kemah Meslek Yüksekokulu, Kemah Belediyesi ve Kemah Orman İşletme Şefliği temsilcilerinden oluşmaktadır. Denetimler yılda en az bir kez, özellikle mayıs-ekim döneminde, ihtiyaç duyulması hâlinde ise yılın herhangi bir zamanında yapılmaktadır. Denetim kriterleri arasında; kaynak suyun tuzluluk oranı, üretim yöntemi, fiziksel nitelikler, bulaşan seviyeleri, ambalajlama koşulları ve menşe adı ibaresinin uygun kullanımı gibi unsurlar yer alır.

Ambalaj ve İşaretleme

Kemah Doğal Kaynak Tuzu, “menşe adı” tescilinin bir gereği olarak, ürün ambalajı üzerinde "Kemah Doğal Kaynak Tuzu" ibaresi ile birlikte menşe adı amblemiyle sunulur. Ambalaj üzerine yerleştirmenin mümkün olmadığı durumlarda bu işaretlemeler, üretim alanında görünür bir şekilde bulundurulmak zorundadır.