Uğurludağ ilçesi, Çorum’un kuzeydoğusunda, İç Anadolu Bölgesi’nde yer alır. Yüz ölçümü 596 km², ortalama rakımı 775 metre olup merkez ilçeye uzaklığı 66 km’dir. 2024 yılı nüfusu 6.282 kişidir; ilçe merkezi 5 mahalle, çevresinde ise 20 köy bulunmaktadır.
Uğurludağ (Çorum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)
Tarih
Uğurludağ ilçesi, tarih boyunca çeşitli yerleşimlere sahne olmuş bir bölgedir. İlçe sınırları içinde yer alan Resuloğlu mevkiindeki arkeolojik buluntular, bölgenin Eski Tunç Çağı’ndan (yaklaşık M.Ö. 2500) itibaren iskân gördüğünü göstermektedir. Resuloğlu Köyü yakınlarında yapılan kazılarda, Hitit uygarlığından önce yörede hüküm sürmüş Hatti kültürüne ait, zengin mezar armağanlarıyla donatılmış yaklaşık 200 mezar gün ışığına çıkarılmıştır. Elde edilen eserler, Uğurludağ yöresinin tarih öncesinde gelişmiş bir yerel kültüre ev sahipliği yaptığını ortaya koymaktadır.
İlçenin bilinen en eski adı Kızılviran ya da Kızılören’dir. Osmanlı döneminde küçük bir köy olan Kızılören, Cumhuriyet’in erken yıllarında (1929) İskilip ilçesine bağlı bir nahiye (bucak) merkezi yapılmıştır. 1954 yılında, ilçe merkezinin arkasında yükselen Urlu Dağı’na izafeten bu yerleşimin adı Uğurludağ olarak değiştirilmiştir. Gelişimini sürdüren yerleşim 1969’da belediye statüsü kazanmış, nihayet 1987 yılında kanunla Çorum ilinin müstakil bir ilçesi konumuna yükselmiştir. Günümüzde Uğurludağ, idari bakımdan Çorum’un genç ilçelerinden biri olup ilçe merkezinde 5 mahalleye ve mücavir alanında 20 köye sahiptir.
Coğrafya ve İklim
Uğurludağ ilçesi, İç Anadolu Bölgesi’nin kuzeyinde, Çorum ilinin batı kesiminde yer almaktadır. İlçe topraklarının yüzölçümü 596 km², ilçe merkezinin rakımı yaklaşık 775 metredir. Uğurludağ ilçe merkezi, Çorum şehir merkezine karayolu ile yaklaşık 66 km mesafede bulunmaktadır.
İlçenin kuzeybatı sınırını Kızılırmak Nehri ve bu nehir üzerindeki Obruk Baraj Gölü çizmektedir. Kızılırmak’ın ilçe sınırları boyunca oluşturduğu vadi ve baraj gölü çevresinde önemli sulak alanlar mevcuttur. Bu bölgelerde oluşan sazlıklar ve su birikintileri, çeşitli kuş türlerinin yaşam alanını oluşturmakta olup Uğurludağ’ın doğal zenginlikleri arasında yer almaktadır.
Arazi yapısı genel olarak engebeli ve dalgalıdır. İlçe topraklarının doğu kesimi iğne yapraklı (özellikle çam) ormanlarla kaplı olup güney kesimi daha yüksek rakımlı dağlık ve kayalık bir arazi yapısına sahiptir. İlçeye adını veren Uğurlu Dağı (Urlu Dağı), ilçe merkezinin yakınında yükselen ve bölgenin coğrafi simgesi sayılan önemli bir dağ kütlesidir.
Uğurludağ’da karasal iklim koşulları hüküm sürer. İç Anadolu’ya özgü bu iklim tipinde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçmektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı yaklaşık 450 mm civarında olup yağışlar en çok ilkbahar ve kış aylarında düşmektedir. Karasal iklim ve engebeli arazi şartları, ilçenin doğal bitki örtüsünü de belirlemektedir. Alçak platolarda bozkır bitkileri yaygınken yükseltisi artan doğu bölgelerinde ormanlık alanlar görülmektedir.
Nüfus ve Demografi
Uğurludağ ilçesinin toplam nüfusu 2007 yılı itibarıyla 9.163 kişi iken 2024 yılında 6.282 kişiye gerilemiş olup bu dönemde 2012–2013, 2017–2018 ve 2022–2023 yıllarında sırasıyla 1.235, 2.178 ve 2.568 kişilik artışlar; diğer yıllarda ise değişen oranlarda azalışlar görülmüştür. 2024 verilerine göre erkek nüfus 3.252 (%51,77), kadın nüfus 3.030 (%48,23) düzeyindedir ve cinsiyetler arasındaki fark genellikle birkaç yüz kişi ölçeğinde kalmıştır. Yıllık nüfus değişimleri, yerel kayıt güncellemeleri ve göç hareketleri gibi çeşitli etkenlerle açıklanabilecek dalgalı bir seyir izlemiştir.
Ekonomi
Uğurludağ’ın ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. İlçede sanayi tesisleri ve büyük ölçekli fabrikalar bulunmadığından halkın temel geçim kaynağını tarımsal üretim ve hayvan yetiştiriciliği oluşturmaktadır. Tarım faaliyetlerinde en geniş yeri tahıl ekimi tutar; buğday ve arpa ilçenin iklim ve toprak şartlarına uygun olarak hemen her köyde yetiştirilen başlıca ürünlerdir. Ayrıca baklagiller ve yem bitkileri de kuru tarım yapılan arazilerde önemli yer tutar.
İlçenin Kızılırmak Nehri’ne yakın kesimlerindeki sulak tarım arazilerinde pirinç (çeltik) tarımı yapılmaktadır. Uğurludağ’daki çeltik tarlaları, nehirden faydalanan sulama imkânları sayesinde verimli ürün alınabilen önemli bir tarımsal üretim alanıdır. Bu nedenle pirinç üretimi, Uğurludağ bölgesinde dikkate değer bir ekonomik faaliyettir.
Hayvancılık, Uğurludağ kırsalında tarım kadar önem taşıyan bir diğer geçim alanıdır. İlçede aile işletmeleri ölçeğinde büyükbaş (sığır) ve küçükbaş (koyun, keçi) hayvan yetiştiriciliği yaygın olarak yapılmaktadır. Özellikle ilkbahar sonu ve yaz aylarında hayvan sürülerini daha serin ve otlak bakımından zengin yüksek yaylalara çıkarma geleneği (yaylacılık) bazı köylerde halen devam etmektedir. Bu sayede hayvanlar yaz boyunca doğal otlaklarda beslenerek verimli biçimde yetiştirilir; aynı zamanda asırlık yayla geleneğinin sürdürülmesi yöre kültürünün bir parçası olmayı sürdürmektedir.
Tarım ve hayvancılık dışında, ilçede ticaret ve hizmet sektörü daha çok yerel ihtiyaçları karşılamaya yönelik küçük ölçekli esnaflık faaliyetleri şeklindedir. İlçe merkezinde temel tüketim ve hizmet gereksinimlerini karşılayan iş yerleri bulunmakla birlikte, Uğurludağ genel olarak kırsal karakterini korumaktadır. Son yıllarda ilçenin doğal ve kültürel varlıklarına dayalı alternatif gelir kaynakları oluşturma potansiyeli gündeme gelmiş olup doğa turizmi ve kültür turizmi gibi alanlarda ileride gelişme sağlanabileceği değerlendirilmektedir.
Turizm ve Kültür
Uğurludağ’ın dağlık yaylaları, hem doğa tutkunlarına hem de uzun bir geçmişe dayanan yayla göçer kültürünü deneyimlemek isteyen ziyaretçilere özgün bir atmosfer sunar; tarım ve hayvancılığa dayalı ekonomik yapının bir parçası olarak bazı köylerde bugün de süren yayla geleneği uyarınca bahar ve yaz aylarında köy halkı dağ eteklerindeki yaylalara göç ederek geleneksel ağıllarını kurar, bu süreç bölgedeki toplumsal dayanışma ve iklim koşullarına uyumun canlı örneklerini sergiler. Çam ağaçlarıyla kaplı doğu ormanları ile güneydeki kayalık alanlar, yıllık izcilik kampları, doğa yürüyüşleri ve karavancılık etkinlikleri için ayrılmış parkurlar, kamp alanları ve gözlem noktalarıyla donatılarak ekoturizmin sürdürülebilir biçimde gelişmesine imkân tanır. İlçenin kuzeybatısını sınırlayan Kızılırmak Nehri ile Obruk Barajı çevresi, sulak ekosistemlerin barındırdığı zengin kuş çeşitliliği sayesinde kuş gözlemciliği ve foto safari aktivitelerinin gerçekleştirildiği önemli bir merkez haline gelmiştir. Kültürel miras açısından ise Resuloğlu Ören Yeri, 2003’ten beri yürütülen arkeolojik kazılarla Erken Tunç Çağı’na tarihlenen taş sandık mezarları, yaklaşık 200 mezar gömüsü ve Hatti uygarlığına ait ölü hediyeleriyle antik cenaze ritüelleri ve dönemin sosyal yapısına dair detaylı veriler sunar; bu özellikleriyle Resuloğlu, Anadolu’nun kuzeyindeki nadir Erken Tunç Çağı mezarlıklarından biri olarak hem bilimsel araştırmaların hem de kültür turizminin odak noktalarından biridir. Böylece Uğurludağ, geleneksel yayla kültürü, zengin doğal peyzajı ve derin arkeolojik geçmişiyle, ziyaretçilerine kapsamlı bir kültür–turizm deneyimi yaşama olanağı sağlar.
