İskilip, Çorum’un kuzeybatısında yer alan, tarım ve hayvancılıkla geçim sağlanan bir ilçedir. İlçe merkezine ek olarak kırsal yerleşimler de nüfusun önemli bir kısmını oluşturur. Tarihi yapılar ve doğal alanlar, ilçede çeşitli dönemlere ait izler taşımaktadır.
İskilip (İskilip Kaymakamlığı)
Tarih
İskilip ilçesinde gerçekleştirilen arkeolojik yüzey araştırmaları, Kalkolitik döneme ilişkin buluntular ile bölgenin tarih öncesi yerleşim haritasına katkı sağlamaktadır. Demir Çağı’na tarihlenen malzeme kalıntıları, Paflagonya krallığının kuzey geçitlerinden birinde bulunan kent yerleşiminin erken dönem dinamiklerini tanımlar. Antik kaynaklarda Askilepiyon olarak anılan bölge, Helenistik dönemde Helenepontus eyaleti idaresine dâhil edilmiştir. Roma Dönemi’ne geçişte askeri ve ticari güzergâhlardaki konumu nedeniyle kırsal bir yerleşimden merkezî bir yapıya yönelmiş, Bizans İmparatorluğu sürecinde stratejik bir mevki olarak yerel yönetim birimlerine ev sahipliği yapmıştır. 1071 Malazgirt Zaferi sonrasında Danişmend beyliğinin sınırlarına katılan İskilip, Anadolu Selçuklu Devleti hâkimiyetiyle ilk Türk-Müslüman yerleşim nüvesi oluşturulmuş, Osmanlı Beyliği’ne dâhil olduktan sonra çeşitli sancaklara bağlanmıştır. 1509 depremi sonrası yürütülen yeniden yapım çalışmaları, yerleşik mimari dokunun güncellenmesine zemin hazırlamıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde idari düzenlemeler netlik kazanarak ilçenin güncel saha sınırları ve yönetsel yapısı oluşturulmuştur.
Coğrafya ve İklim
İskilip, 40°36′ Kuzey enlemi ve 34°01′ Doğu boylamı arasında yer alır; kuzeyinde Osmancık, batısında Merkez, güneyinde Kargı, doğusunda Çankırı ili ile çevrilidir. Topoğrafik yapı, kuzeyde yükselen dağ silsileleri, güneyde alçalan platolar ve Kızılırmak havzası etrafında oluşan verimli ovalardan oluşur. İlçe merkezinin ortalama rakımı 750 metredir. Toprak tipleri, alüvyonlu ovalarda killi-tınlı, yüksek kesimlerde ise orman toprakları formundadır; orman örtüsünde meşe, kayın, karaçam ve köknar türleri bulunur. İklim, İç Anadolu’nun karasal iklimi ile Karadeniz Bölgesi’nin ılıman iklim özelliklerinin geçiş niteliğini taşır. Yaz aylarında ortalama sıcaklık 25–30 °C, kış aylarında ise −5 ile 0 °C arasında seyreder. Yıllık yağış miktarı 450–500 mm aralığında olup ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde artış gösterir.
Nüfus ve Demografi
İskilip ilçesinin nüfusu 2007 yılında 42.476 kişi iken 2024 yılında 28.817 kişiye gerilemiş olup bu dönemde yalnızca 2017–2018 yılları arasında 298 kişilik artış kaydedilmiş; diğer tüm yıllarda nüfus çeşitli büyüklüklerde azalış göstermiştir. En büyük yıllık düşüş 2007–2008 döneminde 1.560 kişi olarak görülürken en küçük yıllık gerileme 2022–2023 döneminde 373 kişi düzeyindedir. 2024 verilerine göre erkek nüfus 14.295 (%49,61), kadın nüfus 14.522 (%50,39) olup cinsiyetler arasındaki fark 227 kişi seviyesinde kalmıştır. Bu dalgalı seyir, bölgedeki göç hareketleri ve idari kayıt güncellemeleri gibi etkenlerle açıklanabilir.
Ekonomi
İlçe ekonomisi, tarım ve hayvancılığın öncelikli olduğu birincil sektör faaliyetleri ile gıda işleme ve el sanatlarını içeren ikincil sektör, ayrıca ticaret ve hizmetlerden oluşan üçüncül sektöre dayalı çok bileşenli bir yapıya sahiptir. Tarımsal faaliyette buğday, arpa, çavdar gibi tahılların yanı sıra çilek, elma ve çeşitli sebze ürünleri ekim alanlarını oluşturur. Coğrafi işaret tescilli İskilip çileği, hem taze tüketim hem de ticari paketleme süreçlerinde üretici gelirine katkı sağlar. Hayvancılıkta küçükbaş ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliği kombine sistemde yürütülürken arıcılık bölgedeki bitki örtüsünün polen kaynaklarından beslenen bal üretimine imkân tanır. Gıda işleme tesisleri, bakliyat, unlu mamul ve koruma yöntemleriyle hazırlanan yöresel ürünlerin paketleme ve dağıtımını gerçekleştirir. Doğal boya (cehrilik) üretimi, mermer oymacılığı ile semercilik, sepetçilik, oymacılık ve kalaycılık gibi el sanatları, ilçedeki ikincil sektör çeşitliliğini destekler. Üçüncül sektörde perakende ticaret, konaklama, yeme-içme işletmeleri ve yerel hizmet birimleri ekonomik faaliyetin diğer sütunlarını oluşturur.
Turizm, Kültür ve Mutfak
Turizm altyapısı, tarihî ve doğal kaynakların bütüncül değerlendirilmesine dayalı bir planlama çerçevesinde şekillenir. İlçede bulunan Roma dönemi kaya mezarları, yivlik kayası oluşumları ve kaya nekropolleri, tarih öncesi döneme ait arkeolojik izler sunar. Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait İskilip Kalesi, Ulu Camii, Redif Kışlası ve Bedri Rahmi Eyüpoğlu Kültür ve Sanat Müzesi gibi mimari eserler koruma-restorasyon çalışmaları sonrası ziyarete açıktır. Doğa turizmi kapsamında Kızılırmak kıyıları boyunca düzenlenen yürüyüş rotaları ile Elmabeli, Beşoluk, Çiçekli, Demirbükü ve Yalak yayla alanları ekoturizm faaliyetlerine imkân tanır. Gastronomi Yürüyüş Yolu, yöresel mutfak ürünlerinin tanıtımına yönelik rota düzenlemeleri içerir. Kültürel doku, semercilik, sepetçilik, oymacılık, kalaycılık ve dokumacılık atölyeleri tarafından güncel biçimde sürdürülür.
Mutfak alanında coğrafi işaretli İskilip dolması, Ramazan keşkeği, turşu, sirke salatası ve İskilip çileği, minimal işleme yaklaşımları ile hazırlanarak yöresel sofralarda yer alır. Ramazan keşkeği; baklagil, tahıl ve yöresel baharat karışımından oluşan özgün bileşimiyle ayırt edilir. Dolma çeşidinde pirinç, kıyma ve yöresel baharat dokunuşları bir araya getirilir. Sirke salatası ve turşu ise kurutma, salamura ve fermantasyon teknikleriyle muhafaza edilir.
