Urfa keten köyneği fıstığı / Şanlıurfa keten köyneği fıstığı, Şanlıurfa ilinde yetişen Pistacia vera L. türünün "keten gömleği" ya da yaygın adıyla "keten köyneği" çeşidinden elde edilen sert kabuklu meyvelerdir. Bu ürün, 31.12.2020 tarihinde başvuru yapılmış olup, 16.09.2022 tarihinde 1224 tescil numarası ile menşe adı olarak tescil edilmiştir. Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası tarafından tescil ettirilen bu fıstık çeşidi, bölgenin iklim koşullarına ve uzun yıllara dayanan fıstık yetiştiriciliği geleneğine dayanmaktadır. Yüzyıllardır yetiştirilen yerel bir çeşit olup, bölgenin gen merkezlerinden biri olmasından kaynaklanan özelliklere sahiptir.

Ürün Özellikleri

Şanlıurfa keten köyneği fıstığının ayırt edici özelliği, meyvelerin dış kabuk (mezokarp) renginin koyu pembe olmasıdır. Sert kabuk rengi koyu kemik rengi iken, iç meyve yeşil-güliç renklidir. Dış kabuğu ipeksi ve ipliksi bir yapıya sahiptir. Ağacın genel gelişimi zayıf ve yarı dik görünümlüdür. Sürgün sıklığı kuvvetli, sürgün uzunluğu ise zayıftır. Yaprak sapı kısa, yaprağı koyu yeşil ve kalındır. Meyvelerin salkımdan kopma direnci oldukça zayıftır.

Meyveler olgunlaşma dönemine göre isimlendirilir; tam olgunlaşmamış, erken hasat edilenler parlak yeşil içe sahip “boz”, olgunlaşmış olarak hasat edilenler ise “ben” olarak adlandırılır. Kurutulmuş meyvenin nem oranı %3−%5 arasında olmalıdır.

Üretim Metodu

Urfa keten köyneği fıstığının üretim süreçleri aşağıdaki aşamalardan oluşur:

Aşılama: Ürün, keten köyneği çeşidi fıstık tohumlarından elde edilen çöğürler üzerine aşılanarak çoğaltılır.

Toprak İşleme:

• Kışa girerken derin kontur sürüm (3 veya 5 soklu pullukla) yapılır.
• İlkbaharda (genellikle Nisan) yüzeysel kontur sürüm (5 soklu pulluk, kültivatör veya kazayağı) yapılır.
• Yağmurların kesilmesinden sonra (Mayıs) ikinci yüzeysel sürüm yapılır ve tapan çekilir.

Gübreleme: Toprak ve yaprak analizleri neticesinde belirlenen ihtiyaca göre gübreleme işlemi gerçekleştirilir.

Budama: Sürgün veya dalların uç kısımlarından yapılır. Ana dallar arasında denge korunur, hızlı gelişmesi istenen dallar daha fazla kesilir. Ana dalların gövde ile yaptığı açı 45−60 derece arasında tutulur. Büyük dal kesimlerinde tırnak bırakılmaz ve aşı macunu kullanılır.

Hasat: İklim koşullarına bağlı olmakla birlikte, erken hasat Ağustos ayının ilk haftasında, normal hasat ise Eylül ayının ilk haftasında başlar. Meyvelerin %1−%3'ü yere döküldüğünde hasada başlanır. Önce yere düşen meyveler toplanır, ardından ağaç altına örtü serilerek salkımlar (cumba) elle koparılır.

Kurutma: Sergi yerlerinde salkım saplarından ve boş meyvelerden ayrılan meyveler, sıkıştırılmış toprak zemin veya bezler üzerinde, 3−5 cm'yi geçmeyecek kalınlıkta serilerek kurutulur. Kuru meyve nem oranı %3−%5 olana kadar kurutulur ve elendikten sonra depolanır.

Kavlatma / Kırma / Çıtlatma: Meyvenin dış kabuğu sert kabuktan ayrılır. Kurutulmuş ve kavlatılmış fıstıkların sert kabukları mekanik olarak boyuna çıtlatılır.

Kavurma: Kavlatılmış ve çıtlatılmış fıstıklar, usta tarafından belirlenen koşullarda karıştırılarak kavrulur.

Depolama ve Muhafaza: Kabuklu olarak 1−10 derece ve %65−%75 bağıl nemde 9−24 ay, iç fıstık olarak aynı koşullarda 1 yıl, vakumlu veya gazlı ambalajlarda 1−2 yıl, donmuş olarak −18 derecede 3 yıl kadar muhafaza edilebilir.

Coğrafi Sınır

Şanlıurfa keten köyneği fıstığının coğrafi sınırı Şanlıurfa ilidir. Ürünün kullanımı, Urfa keten köyneği fıstığı / Şanlıurfa keten köyneği fıstığı ibaresi ve menşe adı amblemi ile ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde gerçekleştirilir.

Denetim

Denetimler, Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda, yılda en az bir kez gerçekleştirilir. Denetim merciinde Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası, Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, Şanlıurfa Ticaret Borsası, Şanlıurfa İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Şanlıurfa (Haliliye) Ziraat Odası ve Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesinden ürün konusunda uzman en az 3 kişi yer alır.

Denetim kriterleri şunlardır:

• Üretimde kullanılan fıstık çeşidinin uygunluğu.
• Fıstıkların coğrafi sınırda yetiştiğinin kontrolü (müstahsil makbuzu veya beyan üzerinden).
• Üretim metodu (hasat, kurutma, kavlatma / kırma / çıtlatma, kavurma, depolama ve muhafaza koşulları) uygunluğu.
• Hasat döneminde taze, hasattan sonra kuru fıstıkta; dış kabuk renginin koyu pembe, sert kabuk renginin koyu kemik rengi, iç meyve renginin yeşil-güliç olması.
• Urfa keten köyneği fıstığı / Şanlıurfa keten köyneği fıstığı ibaresi ve menşe adı ambleminin kullanım uygunluğu.